Allah’ın Güzel İsimleri

Allah’ın İsimleri Hakkında Geniş Bilgi

Allah, içinde yaşadığımız âlemden bütünüyle ayrı ve bu âlemi oluşturan varlıklardan ve onların taşıdığı özelliklerden tamamen uzak bir varlıktır. İmanı değerli yapan, sonsuz bir mutluluğa ve ödüle vesile kılan unsur, insanın duyularıyla doğrudan algılayamadığı bir varlığı kendi iradesiyle kabullenmesi ve ona teslim olmasıdır. Kainatı yaratan ve idare eden yüce bir yaratıcının varlığına inanan ve ona kulluk etmek isteyen bir insan, bu yaratıcıyı tanımak ve onun hakkında doğru bir tasavvura sahip olmak ister. Zira bilinmeyene tapınmak mümkün değildir. Dolayısıyla insanın Allah’ı tanıması için, O’nun bazı isimler ve sıfatlar ile nitelendirilmesi kaçınılmaz bir ihtiyaçtır. İnsan Allah’ın isimlerini ve bu isimlerin ifade ettiği anlamları bildiğinde, kâinatı yaratan ve idare eden varlığın ne olduğu hakkında doğru bilgi sahibi olabilir. Böylelikle inandığı varlığın nasıl bir varlık olduğunu kavrayarak O’na layık olduğu şekilde inanır ve ibadet eder.

Allah’a ait isimlerin olduğunu bizzat Kur’ân-1 Kerim bildirmektedir: “O Allah ki, haliktir (her şeyi yaratan); bâri’dir (yoktan var eden); musavvirdir (yarattıklarına dilediği gibi şekil veren). En güzel isimler O’nundur. Göklerdeki ve yerdeki her şey O’nu tesbih eder. O azizdir (karşı konulamaz mutlak güç sahibi); hakimdir (her şeyi yerli yerinde yapan)” (el-Hasr 59/24); “Allah, kendisinden başka hiçbir ilah bulunmayan varlıktır. En güzel isimler O’nundur” (Tâhâ 20/8). Allah’ın isimlerine “en güzel isimler” anlamında “esmâ-yi hüsna” denir. Allah’ın isimlerinin “en güzel” diye nitelendirilmesinin sebebi şüphesiz Allah’ın en yüce, her türlü güzellik ve yetkinliğe sahip tek varlık olmasıdır. Allah’ın bütün isimleri O’nun bu âlemden yüce ve aşkın olduğunu ifade edip kullarda saygı hissi uyandırır. Bu isimler zikirlerde ve dualarda kullanıldığında bu duaların kabulüne vesile olup sevap kazandırır, kalplere huzur verir ve Allah’ın yarattıklarına yönelik rahmetini ve lütfunu
hatırlatır. Şüphesiz Allah Teâlâ her türlü güzellik ve yetkinliğe sahip olduğu için O’nun bütün özelliklerini Kur’ân-ı Kerim ve hadislerde bize bildirilen isimlerle sınırlandırmak mümkün değildir. Hz. Peygamber şöyle buyurmuştur: “Allah’ın doksan dokuz -yüzden bir eksik- ismi vardır. Bunları ezberleyip benimseyen kimse cennete girer” (Buhâri, “Tevhid”, 12; Müslim, “Zikir”, 5, 6; Tirmizî, “Daavât”, 82; İbn Mâce, “Dua”, 10). “Esmâ hadisi” olarak da bilinen bu meşhur hadiste Allah’ın isimlerinin doksan dokuz tane olduğu belirtilmekteyse de aslında bu rakam Allah’ın isimlerinin belirli bir sayıda olduğunu değil, O’nun isimlerinin çokluğunu ifade etmektedir. Zaten Kur’an-ı Kerim’de ve hadislerde Allah’a atfedilen isimlerin sayısı doksan dokuzdan fazladır.

Allah’ın isimlerini ifade ettikleri anlamlar açısından çeşitli şekillerde tasnif etmek mümkündür. Ancak esmâ-yi hüsnâ içerisinde “lafza-i celâl” (yüceliğin ifadesi) ya da “ism-i celâl” (yücelik ismi) denilen “Allah” ismi özel bir yere sahiptir. Diğer isimler Allah’ın herhangi bir özelliğini ifade ederken Allah ismi bütün isimlerin içerdiği anlamları kuşatmaktadır; dolayısıyla kulluk ve ibadet edilmeye layık yüce varlığın özel ismidir (ayrıca bk. İSM-i ÂZAM). İslam âlimleri, Allah’ın bunun dışındaki isimlerini daha kolay anlaşılabilmeleri için mahiyetlerini göz önüne alarak genellikle “zati isimler”, “kâinatı ilgilendiren isimler” ve “insanı ilgilendiren isimler” şeklinde üçlü tasnife tâbi tutmuşlardır. Zatî isimler Allah’ın bizzat kendisini, zatını tanıtan isimlerdir. Bu isimlerden bir kısmı Allah’ın ne olduğunu anlatarak O’nun sahip olduğu yetkinlikleri ifade ederken, bir kısmı ise Allah’ın ne olmadığını anlatarak O’nun yaratılmış varlıkların taşıdığı özelliklerden uzak ve yüce olduğunu ifade etmektedir. Kâinatı ilgilendiren isimler Allah’ın kâinat ile olan ilişkilerine ışık tutan isimlerdir. Bu isimler Allah’ın başta kâinatı yaratması olmak üzere, kâinatı idare edişini, kâinat üzerindeki hâkimiyetini, ona yönelik ilahî fiil ve müdahalelerini gözler önüne seren, ayrıca dünya hayatının devamını oluşturan âhiret âleminde Allah’ın yapacağını haber verdiği hususlar hakkında bilgi veren isimlerdir. İnsanı ilgilendiren isimler ise Allah’ın özellikle insana yönelik fiillerini ve insanla olan ilişkisini açıklayan isimlerdir. Aslında insanın kainatın bir parçası olması bakımından bu isimleri de Allah’ın kâinatla olan ilişkilerini açıklayan isimleri arasında saymak mümkündür. Ancak insan kainatın bir parçası olmakla birlikte, ilahi kelamın muhatabı, sorumluluk yüklenen şuurlu varlık olması açısından kainattaki diğer varlıklardan ayrı ve özel bir yere sahiptir. İlahî vahyin indirilişi, peygamberlerin gönderilişi, uluhiyyet âlemine dair bilgilerin verilişi daima insan içindir. Bu sebeple İslam âlimleri Allah’ın insanla olan ilişkilerini açıklayan isimleri ayrı bir kategoride değerlendirmişlerdir. Nitekim Allah’ın bazı isimlerinin doğrudan sadece insana yönelik fiilleriyle alakalı olduğu da aşikardır. Diğer taraftan bu isimlerin bazısı Allah’ın, insanın yanında şuur sahibi diğer kullarına yani melekler ve cinlere yönelik fiillerini de içerir (bu isimleri liste halinde görmek için bk. ESMÂ-yi HÜSNA).

Esmâ-yi hüsnâ müminin dini yaşantısında ve ibadet hayatında çok önemli bir yer tutar. Çünkü insan yaratıcısıyla sadece akılla kavrayarak değil, aynı zamanda gönül dünyasında kalben de münasebet kurmak; O’nun yüceliğini, lütfunu ve merhametini her an hissetmek ister. İlahî isimlerin kelimeler ve seslerle ifade edilmesi ve bu seslerin kulaklarda yankılanması, söz konusu iletişimi geliştiren ve güçlendiren unsurlardır. “Bilesiniz ki kalpler ancak Allah’ı anmakla/zikretmekle huzur bulur” (er-Ra’d 13/28) åyeti bu gerçeği dile getirmektedir. Yine șu âyet de müminleri dualarında Allah’ın isimlerini anmaya teşvik etmektedir: “De ki: İster Allah diyerek ister rahmân diyerek dua edin. Hangisiyle dua ederseniz edin, en güzel isimler O’nundur” (el-İsrâ 17/110). Müminin O’ndan dilediği şeye karşılık gelen ismini zikrederek Allah’a dua etmesi, duasının daha içten olmasına ve böylece kabulüne vesile olacağı gibi aynı zamanda imanını ve Allah’a olan güvenini güçlendirecektir. Söz gelimi açlık çeken bir fakir duasına Allah’ın varlıkların rızkını verdiğini ifade eden “rezzák” ismiyle başlarsa, rızkını Allah’tan başka bir kimsenin veremeyeceği konusundaki inancını dile getirmiş ve aynı zamanda pekiştirmiş olur (bk. DUA; ZİKİR).
Mümin Allah’ın zati isimleri sayesinde O’nun mutlak yüceliğini, yetkinliğini ve eşsizliğini kavrar ve bir kul olarak bu zatın karşısında kendi konumunu anlayarak O’na iyi bir kul olması gerektiğini bilir. Söz gelimi Allah’ın her türlü yücelige sahip olduğunu bildiren celil, her türlü eksiklikten uzak olduğunu bildiren kuddüs, iradesini her durumda yürüten olduğunu ifade eden cebbâr gibi Allah’ın kendi varlığındaki bir özelliğini ifade eden isimleri üzerinde düşündüğünde Allah’ın ne kadar yüce bir varlık olduğunu, Allah’ın karşısında insanın ne kadar güçsüz, muhtaç bir varlık olduğunu kavrayarak Allah’a karşı yükümlülüklerini yerine getirmeye, O’na karşı sorumlu ve iyi bir kul olmaya çalışır (bk. CEBBÂR; CELÎL; KUDDÜS). Yaratan karşısında kulluk bilincine varan mümin, gündelik hayatında çevresiyle olan ilişkilerinde nasıl davranması gerektiğini ise Allah’ın diğer isimleri sayesinde anlar. Mesela Allah’ın günahları ve kusurları affetmesini ifade eden afüv, gafûr gibi isimleri üzerinde düşünen bir mümin bu özelliği kendisinde geliştirerek affedici olmaya çalışır. Allah’ın zenginlik veren anlamına gelen “muģni” isminin üzerinde düşünen bir mümin ise bu isimden hareketle sahip olduğu zenginlikleri insanlarla paylaşmaya yönelir (bk. AFÜV; GAFÜR; MUĞNİ). Bu yönüyle Allah’ın isimleri müminleri ebedi saadete ulaştıracak yolun anahtarıdır.

Kaynak: Temel İslam Ansiklopedisi