BÂis

الباعث

Allah’ın isimlerinden (esma-yi hüsnâ) biri.

“Bâis” ismi, “ölüleri diriltip kabirlerinden çıkaran” ve “peygamber gönderen” anlamlarına gelir. Hz. Peygamber tarafından Allah’ın isimleri (esma yi hüsnâ) arasında sayılan (Tirmizî, “Daavât”, 823; İbn Mâce, “Duâ”, 10) “bâis” ismi Kur’ân-ı Kerim’de geçmemekle birlikte bu ismin ifade ettiği anlamları içeren birçok âyet bulunmaktadır. Kur’ân-1
Kerim’de öldükten sonra diriltilme hakkında bazı insanların dile getirdiği şüphelerden bahsedilirken Allah’ın insanı nasıl yoktan yarattığı aşamaları ile anlatılmış; diriltilmenin mümkün olduğunu anlamalan için, ölü haldeki yeryüzünün yağmurlarla nasıl canlandınldığı örnek verilmiş ve ardından Allah’ın ölüleri tekrar canlandıracağı, O’nun her şeye gücünün yettiği vurgulanmıştır (bk. el-Hac 22/5 6). Akabinde “Kıyamet hiç şüphesiz gelecek, Allah kabirdekileri diriltecektir” (el-Hac 22/7) buyurularak kıyamet koptuğunda insanların diriltileceği ifade edilmiştir. Yine “İnkâr edenler, öldükten sonra diriltilmeyeceklerini iddia ettiler. De ki: Evet, rabbime andolsun, siz kesinlikle diriltileceksiniz. Sonra da yapmış olduklarınız size bildirilecek. Bu ise, Allah’a göre pek kolaydır” (et-Tegābün 64/7) âyetinde diriltilmeyi inkâr edenlere meydan okunarak bu gerçek vurgulanmış, “”Eyvah bize!’ derler. ‘Kim kaldırdı bizi kabrimizden? İşte bu rahmânın vaat ettiği şey, demek peygamberler doğru söylüyormuş!” (Yâsin 36/52) âyetinde ise bu gerçekle yüzleşenlerin ruh hali dile getirilmiştir.

İslam dininin temel ilkelerinden biri âhiret inancıdır. Buna göre ölüm bir son değil, aksine yeni bir hayatın başlangıadır. Sonsuz ve asıl gerçek olan hayat da âhiret hayatıdır. Ahiret hayatı insanların dünyadaki davranışlarına göre şekillenecektir. Dünya hayatında iman edip iyi amel işleyenler ebedi cennete kavuşurken, küfre sapanlar ve kötü amel işleyenler cehennem azabına duçar olacaklardır. Bâis olan Allah insanı yaptıklarından hesaba çekmek için diriltecektir. Kıyametle birlikte ölen kullarını tekrar yaratarak onlara hayat verecektir. “Ba’s” denilen bu husus Kur’ân-ı Kerim’de sürekli dile getirilerek Allah’ın insanları öldükten sonra mutlaka dirilteceği açıkça belirtilir (mesela bk. en-Nahl 16/38; el Mücadile 58/6) ve bunun O’nun için ne kadar kolay bir şey olduğu vurgulanır (bk. er-Rum 30/27). Zira bir şeyi ilk defa yaratanın onu tekrar yaratması çok daha mümkündür (Yasin 36/78-79). Bu yönüyle “bais” ismi Allah’ın ölüleri bilfiil dirilteceğini gösterir (ayrıca bk. BA’S ve HAŞİR).

“Bâis” ismi, ölüleri gerçek anlamda diriltmenin yanında mecazi anlamda insanlığı diriltmeyi de ifade eder. İnsanlığın mecazi anlamda diriltilmesi ise peygamber gönderilmesidir. İnsanların dünyada
ve âhirette saadete ulaşmasını isteyen Allah Teâla bunu temin etmek için insanlara ilahi vahiy gönderir. İnsanların dünya ve âhiretteki kurtuluşunun reçetesi olan bu ilahi vahiy tahrif edilip unutulduğunda insanlar inançsızlığa saparak bu kurtuluş reçetesinden mahrum kalırlar. İnsanların kendilerini saadete ulaştıracak ilahi hakikatlerden habersiz şekilde

gaflet içerisinde yaşamaları onları nihayetinde sonsuz azaba götürecektir. İnsanları sonsuz felakete götüren bu gaflet hali ise âdeta ölümdür. “Şüphesiz Allah müminlere büyük bir lütufta bulundu: Zira daha önce apaçık bir sapkınlık içindeyken, onlara âyetlerini okuyan, onları günahlarından temizleyen, onlara kitabı ve hikmeti öğreten kendi içlerinden bir peygamber gönderdi” (Âl-i İmrân 3/164) âyetinde de dile getirildiği üzere Allah kullarına peygamber göndererek onları içinde bulundukları sapkınlıktan kurtarmıştır. Zira peygamberler insanlara kendilerini saadete ulaştıracak hakikatleri hatırlatarak onları içine düştükleri gaflet halinden yani bir anlamda ölümden kurtarmakta, adeta yeniden diriltmekte, kendilerine hayat vermektedir. Bu yönüyle bâis olan Allah’ın insanlara peygamber göndermesi onları yeniden diriltmesi olarak görülebilir. Nitekim Allah’ın peygamber göndermesini ifade eden, “bi’set”in de bâis ile aynı kökten türemesi peygamber göndermenin insanlığı bir anlamda yeniden diriltmek olduğunu göstermektedir (ayrıca bk. PEYGAMBER).

Bunun yanında alimler, kulun aciz kaldığı anda Allah’ın ona yardımda bulunarak sıkıntılarını aşmasına yardım etmesinin, günah işlediğinde ise onun tövbesini kabul etmesinin de “bâis” isminin kapsamında olduğunu belirtmişlerdir. Zira sıkıntılar ve zorluklar karşısında ezilip diz çöken insan, Allah’ın yardımıyla bu zorlukları aşarak ayağa kalkar ve adeta yeniden doğmuş gibi olur. Aynı şekilde günahlarla kirlenmiş bir insan tövbe sayesinde tertemiz hale gelerek âdeta yeniden doğmuş gibi olur.

Allah’ın âhirette ölülere can vermek suretiyle onları diriltmesi şeklindeki temel anlamıyla “bâis” ismi Allah’ın diğer bazı isimleriyle yakın ilişki içerisindedir. Bunların başında Allah’ın “can veren” anlamına gelen “muhyi” ismiyle, “layamet gününde insanları bir araya toplayan” anlamındaki “câmí” ismi gelir (bk. CÂMİ’; MUHYÎ).
“Bâis” ismi mümine hayatın ölümle son bulmadığını, aksine gerçek hayatın ölümden sonra olduğunu öğretir. Ahiretin mutlaka gerçekleşeceğine inanan ve ölümden sonra hesap vermek üzere diriltileceğini bilen mümin, o güne en iyi şekilde hazırlanmak için dünya hayatını en iyi şekilde değerlendirir. Yaptığı her şeyden sorguya çekileceğini bilerek Allah’ın emirlerini ve yasaklarını gözetir ve O’nun rızasına uygun bir şekilde yaşamaya çabalar.

Kaynak: İslam ansiklopedisi Diyanet