Besmele

Besmele nedir ne anlama gelir hangi durumlarda çekilir

“Besmele” arapçada birden fazla keli­menin birleştirilmesi ile oluşturulmuş bir isim veya mastardır. (Bu şekilde birleştir­meye “naht”, meydana getirilen kelimeye “menhût” adı verilir.) Besmele isim olarak kullanıldığında “Bismillâhirrahmânİrrahîm” cümlesinin kısa adı kasdedilmiş olur. Mas­tar olarak kullanıldığında ise “Bİsmillâhirrahmânirrahim demek” anla­mına gelir, ki “tesmiye” ile eşanlamlıdır. Türkçede bu manayı ifade etmek için “besmele çekmek” deyimi kullanılır.

Bismillâhirrahmânİrrahîm, “Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla” demektir. İfa­denin başlangıcında açıktan kullanılmayan (hazfedilmiş) bir fiil vardır ve besmele bu fiile göre manalandırılır: Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla başlarım, okurum, yerim, içerim… gibi.

Şeytanın şerrinden Allah’a sığınmayı İfade eden “istiâze” cümlesi de kısaca “eûzü” diye anıldığından, “eûzü-besmele” tabiri ile “Eûzübillâhimineşşeytânirracîrn” ve “Bismillâhirrahmânİrrahîm” cümleleri bir­likte anlatılmış olur.

Besmelenin karşılığı sayılabilecek veya besmeleyi andıran kelime ve kısaltılmış ifadelere İslâmiyet’in dışındaki dinlerde de rastlanır. Meselâ, Yahûdilik’te besmele karşılığı “başem Yahve” (Yahve’nin adıyla) ifadesi, tanrı adı olan Yahve kelimesinin gelişigüzel ağıza alınması yasak olduğu için “başem” şeklinde kısaltılarak kullanılır. Hıristiyanlık’ta tüm dinî davranışların ana öğesi sayılan “baba, oğul ve kutsal ruh adıyla” ifadesinin besmeleye tekabül ettiği söylenebilir. Bununla birlikte, hıristiyanlar Hz. İsa’yı da tanrı saydıkları için sadece “Rab İsa’nın adıyla” İbaresini de kullanırlar.

İslâm öncesi Arap toplumunda da bes­meleye tekabül eden ifadeler vardı. Araplar işlerine bazan “bismi’l-Lât ve’l-Uzza” diye­rek putlarının adı ile bazan da “bismikellâhümme” diyerek başlarlardı. Kaynaklarda,                                   Arapların “bismikellâhümme” ifadesini kullanma âdetini İslâmiyet’in ilk yıllarında sürdür­mekte olduklarına dair bilgiler vardır. Me­selâ, müşriklerin Hz. Peygamber ve müslümanlarla ilişkileri kesme (sosyal ve iktisadî boykot) kararını ilan İçin Kabe du­varına astıkları metinde bu ifade yer al­maktadır (Muhammed Hamidullah, Hz. Peygamber ve Hulefâ-i Râşidîn dönemlerine ait siyasî belgeleri derleme amacıyla kaleme aldığı eserinde bu metni de tesbit etmiştir, bk. el-Vesâiku’s-siyâsiyye, s. 44).

Kur’ân-ı Kerîm’de çeşitli vesilelerle “Al­lah’ın adının anılması” ve “Allah’ın adının yüceltilmesi” emredilmiş (bk. M. Fuad Abdülbaki,     el-Mu’cem,”s-m-v” (ism) mad.), Hz. Nuh’un Tufan başlarken gemiye binenlerden “Allah’ın adı ile binmeleri”ni istediği (Hûd 11/41) ve Hz. Süleyman’ın Sebe’ Melikesi’ne (kraliçeye) gönderdiği mektu­ba “Rahman ve Rahîm olan Allah’ın adıyla” başlanmış olduğu (en-Neml 27/30) bildirilerek, meşru ve önemli işlere besmele ile başla­manın tüm ilahî dinlerin ortak özelliklerin­den olduğu ima edilmiştir. “Bİsmillâhirrahmânirrahim” ifadesi Kur’ân-ı Kerîm’de, Hz. Süleyman’ın mektubundan söz eden Nemi sûresi 30. âyetinde geçtiği gibi, Tevbe sûresi dışında kalan 113 surenin başında da yer almıştır. Bunlardan Nemi sûresinin 30. âyetinde geçen besmelenin Kur’ân-ı Kerîm’den bir âyet olduğu husu­sunda İslâm bilginleri görüş birliği içinde­dir. Sure başlarında yer alan besmeleler konusunda ise,   değişik   görüşler vardır: İmâm Şafii’ye   nisbet edilen   bir   görüşe göre, Fatiha sûresini diğerlerinden ayırt etmek gerekir; Fâtiha’nın başındaki bes­mele bu sureden bir âyet ise de, diğerleri bulundukları surelerden birer âyet olmayıp sûre başlangıcı olması ve her Önemli işe besmele ile başlamanın faziletinden ötürü yazılmıştır. Fatiha ile diğerleri arasında bu açıdan fark bulunmadığı kanaatinde olan bilginlerin çoğunluğuna göre bu besmele­lerden hiçbiri âyet değildir. Hanefî ve Han-belî mezheplerinin ilk devir bilginleri ile İmâm   Mâlik bu     guruptadır.   Ahmed   b. Hanbel’den gelen meşhur rivayete ve Şa­fiî’den nakledilen diğer görüşe göre -ki Şafiî mezhebinde yaygın olan kanaat bu­dur- bunlardan her biri bulunduğu sureden bir âyettir. Ebû Hanîfe’ye nisbet edilen bir görüşe ve Ahmed b. Hanbel’den   gelen ikinci bir rivayete göre bu besmelelerin her biri başlı başına âyet olmakla birlikte surelerin arasını ayırmak için indirilmiştir, bu­lunduğu surenin bir parçası değildir.

Hadis-i şeriflerde müslümanlann her önemli ve meşru işe besmele ile başlamala­rı özendirilmiş ve Rasûl-i Ekrem’in de işle­rinde besmele çekmeyi ihmal etmediğini gösteren rivayetler yer almıştır.

Yukarıda değinilen Hûd sûresinin 41. âyetinin inmesinden sonra Hz. Peygam­berin emriyle “bismillah” şeklinde yazılıp söylenen besmele, Nemi sûresinin 30. âyetinin inmesi ile son şeklini almış ve Rasûlullah hayatının sonuna kadar hep “Bismillâhirrahmânirrahîrn” ibaresini kul­lanmıştır. Hz. Peygamber’in besmeleye önem veren tavrı dolayısıyla, İslâm’ın ilk /ıllarmdan itibaren emânnâme, antlaşma, [resmi olsun özel olsun) mektup, öşür ve rekât tarifesi gibi tüm belgelerin yazımına besmele ile başlanmıştır. Bununla birlikte, îasûl-i Ekrem, içinde yaşadığı Arap toplu-nunda yaygın olan “bismikellâhümme” adesinin kullanımına karşı çıkmamış, ıatta müşriklerle yaptığı Hudeybiye Ant-işması’nın başına besmele olarak bu cüm-;nin konmasına muvafakat etmiştir.

Derin anlamların özlü bir ifadesi olan esmele hakkında özel eserler ve risaleler 3İeme alınmış, gerek besmelenin genel )mpozisyonu gerekse içerdiği Öğeler rafında geniş açıklama ve yorumlar ya-Imıştır. Bunlardan bazılarına -çok kısa arak- şöylece işaret edilebilir: Besmele-“i başındaki “ile” anlamına gelen “be” ‘rfi, Allah ile evren ve -özellikle evrenin ndi buyruğuna verildiği-insan arasındaki ;kİnin sürekli canlı kalmasının önemini ve

insanın Yüce Yaratıcısından yardım dileye­rek O’na bağlılığını ifade etmiş olacağını belirtmektedir. “İsm” kelimesinin kullanıl­masıyla (“billahi” değil “bismillâhi” şeklinde başlanarak), besmele yemin cümlesinden ayırt edilmiş olmaktadır. “Allah” lafzı, ev­renin yaratıcısı ve yöneticisi olan Yüce Zat’ın adını O’na kul olma bilinci içinde anmaya imkân veren bir başlangıçtan son­ra yer almış, bunu O’nun güzel isimlerinden “Rahman” ve “Rahîm” isimleri izlemiştir ki böylece O’nun rahmet ve bağışının tüm evreni kuşattığı vurgulanmıştır.

Besmele İle İlgili Başlıca Hükümler

1- Namaz dışında Kur’ân okuma:

Kur’ân okumaya başlarken eüzü-besmele çekmek, bilginlerin çoğunluğuna göre sûre başı ise sünnet, sûre başı değilse menduptur. Sureleri mushaftaki sırasına göre okurken, bitirilen sureyi takip eden surenin başında besmele çekip çekilmeye­ceği hususunda kıraat imamları ihtilâf et­mişlerdir. Çoğunluğa göre besmele okun­ması gerekir. Tevbe sûresinin bu konuda ayrı bir özelliği vardır: Kur’ân okumaya Tevbe sûresinin başından başlanıyorsa yalnız eûzü çekilir, besmele çekilmez. Yine, Enfâl sûresinden Tevbe suresine geçerken besmele terk edilir. Fakat Kur’ân okumaya Tevbe sûresinin başından başlanmıyorsa bu durumda besmele çekmek bazı bilginle­re göre sünnet, diğer bazılarına göre ise mekruhtur.

2- Namazda kıraat:

Hanefî mezhebine göre, gerek imamın gerekse tek başına kılanın, her rekâtta Fâtiha’dan önce sessiz olarak besmele okuması sünnettir; imama uyan kişi (muktedi) ise besmele okumaz, kendisine uyduğu imam onun yerine de okumuş sayılır. Bu mezhepte, besmelenin Fatiha sûresinden bir âyet olduğu kanaatini esas alan ve kıraate besmele ile başlamayı vacip sayan bir görüş de vardır. Fatiha ile zamm-ı sûre arasında besmele okunmasının hük­müne gelince, Ebû Hanîfe ve Ebû Yusuf’a göre bu sünnet değildir; Muhammed b. Hasen’e göre ise sessiz kıraat söz konusuy­sa sünnettir, aksi halde sünnet değildir. Bununla birlikte, Hanefî mezhebinde-ister sesli ister sessiz kıraatte- Fatiha İle zamm-ı sûre arasında besmele okumak mekruh sayılmamıştır.

Şafiî mezhebine göre, gerek imam gerek imama uyan gerekse tek başına kılan için, ister sesli ister sessiz kıraat olsun her rekât­ta Fâtiha’dan önce ve her yeni sûre başında besmele okumak vaciptir; sesli kıraatte besmele de sesli, sessiz kıraatte besmele de sessiz okunur.

Mâlİkî mezhebinde yaygın olan görüşe göre, gerek imam gerek imama uyan ge­rekse tek başına kılan için, sirrî (sessiz) olsun cehrî (sesli) olsun, farz namazlarda Fâtiha’dan veya diğer surelerden önce besmele okumak gerekmez; hatta bu mek­ruhtur. Bununla birlikte mezhep içinde, bunun vacip ve caiz olduğuna dair iki görüş daha vardır. İmâm Mâlik’ten nafile namaz­ların her rekâtında Fâtiha’dan ve diğer surelerden Önce besmele okunabileceği de rivayet edilmiştir. Karafi gibi Mâlikî mez­hebi bilginleri, mezhep içindeki ihtilâftan kaçınma gayesini güden kişi için besmele okumanın daha iyi olacağını belirtmişlerdir.

Hanbelî mezhebinde sahih kabul edilen görüşe göre, namazda Fâtiha’dan ve diğer surelerden önce besmele okumak vacip olmayıp, her namazın ilk İki rekâtında Fâtiha’dan ve zamm-ı sureden önce sirrî (ses­siz) olarak besmele okumak sünnettir. Ahmed b. Hanbel’den diğer bir rivayete göre gerek imam gerek imama uyan ge­rekse yalnız kılan için, namazda Fâtiha’dan önce besmele okumak vaciptir.

3- Abdest, teyemmüm ve gusül (boy abdesti):

Abdeste başlarken besmele çekmek Ha­nefî ve Şafiî mezhebine göre sünnettir; Mâlikî mezhebine göre sünnet veya abdes-tin âdâbındandır. Hanbelî mezhebine göre ise bu vaciptir; unutulursa abdest geçerli olur, kasden terk edilirse geçerli olmaz. Başta besmele çekmeyi unutursa, hatırla­dığı zaman çeker ve aynı noktadan abdes-tine devam eder.

Teyemmüme başlarken besmele çek­menin hükmü de abdesttekine yakındır; Hanefî mezhebinde bu davranış sünnet, Mâlikî mezhebinde mendup, Şafiî mezhe­binde müstehap, Hanbelî mezhebinde ise vacip sayılmıştır. Hanbelîler’e göre, abdest-te olduğu gibi, besmele unutulursa te­yemmüm geçerli olursa da, kasden terk edilirse geçerli olmaz.

Gusüle (boy abdestinde) başlarken bes­mele çekmek de, Hanefî, Şafiî ve Mâlikî mezhebine göre sünnet, Hanbelî mezhebi­ne göre vaciptir.

4- Mushaf yazımı:

Mushaf yazarken, Tevbe sûresi dışındaki surelerin baş tarafına besmele yazılması farz hükmündedir.

5- Kur’ân okuma maksadıyla besmele çekme:

Fakihlerin çoğunluğuna göre, cünüp olan, âdet veya lohusalık halinde bulunan kişilerin Kur’ân okuma maksadı ile besmele çekmeleri haramdır. Bu durumdaki kişilerin dua maksadıyla besmeleyi okumasında ise sakınca görülmemiştir.

6- Hayvan kesimi ve avlanma:

Eti yenmek üzere hayvan keserken ve avlanma sırasında av üzerine hayvan gön­derilirken veya silah kullanılırken besmele çekmek farzdır. Hayvanı boğazlarken bes­melenin kasden terkedilmesi halinde, ara­larında Ebû Hanîfe, Mâlik b. Enes ve Ahmed b. Hanbel’in de bulunduğu fakihle-rin çoğunluğuna göre bu hayvanın etinden yemek haramdır.

7- Mubah fiillere başlama:

Dinen mahzurlu olmayan her türlü işe başlarken -dua maksadıyla- besmele çe­kilmesi dinen tavsiye edilen bir davranıştır (Tuvalette besmele çekilmesi mekruh sa­yılmıştır). Özellikle yemek yemeye başlar­ken besmele çekmek sünnettir. Başlangıç­ta unutulursa, hatırlandığında Bİsmillâhi fî evvelihi ve âhirihî” (başında da sonunda da Allah’ın adıyla) denmelidir.

Besmelenin önemi ve anlam derinliği konusunda İslâmî ilimlerin değişik dallarına ait eserlerde geniş açıklamalar yer aldığı gibi, bu konuda Özel eserler de kaleme alınmıştır.

Öte yandan, besmelenin yazılışı ile ilgili olarak Hz. Peygamber’den ve bazı vahiy kâtiplerinden gelen rivayetlerin ışığında, müslümanlar besmelenin yazımı konusuna ayrı bir özen göstermişler, böylece besme­le, mimarî eserlerde, hat ve süsleme sanat­larında Önemli bir unsur olmuştur. Yine besmele ile oluşan değişik tabirler müslümanların günlük yaşantısında önemli bir yer tutagelmiştir

Gerçek Hayat Kavramlar Sözlüğü

BENZER KONULAR:

• Besmele nedir nerelerde besmele çekilir
• Besmele nedir, Neden Çekilir?
• Besmele nedir? Besmele ile ilgili hükümler
• Besmele nedir? Besmele Hakkında Bilgi
• Besmele ile yapılan dilek duası
• Tümünü görüntüle.