Cuma Hutbesi

a- Hutbenin rükünleri:

İmâm Ebû Hanîfe’ye göre hutbenin rük­nü (asli unsuru) hutbe niyetiyle Allah’ı zi­kirdir (anmaktır). Bu zikir, hutbe niyetiyle “el-hamdülillâh” denilerek Allah’a hamdetmek suretiyle olabileceği gibi, “sübhânâllah” denilerek Allah’ı teşbih et­mek suretiyle veya “lâ ilahe illallah” denil­mek suretiyle de gerçekleşmiş olur. Fakat bu kadarla yetinilmesi mekruhtur.
İmâmeyn’e göre ise, hutbenin rüknü, hutbe denilecek ölçüde bir zikirden ibaret­tir ki, bu zikrin uzunluğunun da en az teşehhüd miktarı kadar olması gerekir.
İmâm Malîk’e göre hutbenin rüknü, mü­minlere hitaben müjdeli veya sakındırıcı İfade taşımasıdır.
İmâm Şafiî’ye göre ise hutbenin beş rük­nü vardır. Bu rükünler şunlardır:
1- Her iki hutbede Allah’a hamdetmek,
2- Her iki hutbede Peygamberimize salevat getirmek,
3- Her iki hutbede takvayı tavsiye et­mek,
4- Hutbelerden birinde bir âyet okumak (ayetin birinci hutbede okunması efdaldir),
5- İkinci hutbede müminlere dua etmek.
Hanbelîter’e göre ise, hutbenin dört rük­nü vardır, ki bunlar, (“müminlere dua et­mek” hariç) Şâfiîler’deki ile aynıdır.

b- Hutbenin şartları:

Haneffler’e göre cuma namazı hutbesinin sahih olabilmesi için şu şartların bulunması gerekir:
1- Vakit içinde olması.
2- Namazdan ön­ce olması.
3- Hutbe niyetiyle irad edilmesi.
4- Cemaatin huzurunda irad edilmesi. Bu şartın yerine gelmiş olması için, kendisiyle cuma sahih olan en az bir kişinin bulunması gerekir. Her ne kadar Hanefî mezhebinde hutbenin sıhhati için cemaatin şart olma­dığına dair de bir görüş mevcut ise de, mezhepte daha doğru kabul edilen görüş, bir kişi bile olsa cemaatin huzurunda okunmasının gerektiği şeklindedir ve bu­nun kendisiyle cuma sahih olabilecek bir kişi olması da şarttır. Ancak, hutbenin sıhhati için, cemaatin işitmesi şart olmayıp, sadece hazır bulunması yeterlidir.
5- Hutbe ile namaz arasına (yemek v.s. gibi namazla hutbeyi birbirinden ayıran) başka bir işin sokulmaması.
Hanefîler’e göre, cuma hutbesinin arapça olması şart olmadığı gibi, hatibin hadesten (manevî kirlilikten) temiz olması ve setr-i avret de şart değildir.

* Mâlikîler’e göre ise cuma namazı hut­besinin geçerli olmasının şartları şunlardır:
1- Hatibin ayakta olması.
2- Her iki hut­benin de öğle vakti girdikten sonra (zevaldan sonra) irad edilmesi.
3- Her İki hutbenin de, arapçada hutbe olarak nite-lendirebilecek içerikte olması.
4- Mescidin içinde irad edilmesi.
5- Namazdan önce olması.
6- En az on iki kişilik bir cemaatin huzurunda olması.
7- Açıktan okunması.
8- Arapça olması.
9- Hutbelerin arasına ve hutbe ile namaz arasına başka bir meşguli­yetin katılmaması.

Mâlikîler’e göre de hatibin abdestli olma­sı şart değildir. Yine Mâlikîler’e göre hut­bede niyet de şart değildir.

* Şâfiîler’e göre cuma namazı hutbesinin sahih olabilmesi için gerekli şartlar da şun­lardır:

1- Hutbenin beş rüknünden her birinin arapça olması.
2- Öğle vakti içinde olması.
3- Hatibin gücü yetiyorsa hutbeleri ayakta okuması {mazereti varsa oturarak okuyabi­lir).
4- İki hutbe arasında (herhangi bir mazereti yoksa) oturması.
5- İki hutbenin rükünlerini en az kırk kişinin dinlemesi.
6- Hutbenin namazdan önce okunması ve gerek hutbelerin arasına gerekse hutbe ile namazın arasına başka bir meşguliyetin katılmaması.
7- Hatibin hadesten ve neca­setten temiz olması.
8- Hatibin setr-i avre­te riâyet etmesi (namazda örtülmesi gere­ken yerlerinin Örtülü olması).
9- Hatibin erkek olması.
10- Hatibin kırk kişinin duya­bileceği şekilde sesini yükseltmesi.
11- Hatibin imamlığının sahih olması.
12- Ha­tibin namazın farz ve sünnetlerini birbirin­den ayıracak kadar bilgi sahibi olması, hiç değilse farzı sünnet olarak bilmemesi.
Şâfiîler’e göre de hutbe için niyet şart değildir.
* Hanbelîler’e göre ise, hutbenin dokuz şartı vardır ki bu şartlar, Mâlikîler’in şartlarıyla hemen hemen aynıdır.

c- Hutbenin sünnetleri:

Şâfiîler’in hutbenin sıhhati için ileri sür­dükleri şartlardan birçoğu diğer mezheblere (özellikle Hanefîler’e) göre sünnet olarak kabul edilmektedir. Öte yandan, Hanefi’ler ile diğer mezheplerde hutbenin sünnetleri olarak sayılan hususla­rın birçoğu birbirine yakınlık arz eder. Aşa­ğıda hutbenin sünnetleri sadece Hanefî­ler’e göre verilecektir:
1- Hatibin, minbere çıkmadan minberin yanında bulunması (hutbeden önce nama­zın sünnetini minberin yanında kılması). Hutbeden önce sünneti mihrapta kılması mekruhtur.
2- Hatibin, minbere çıktığında cemaate karşı dönüp oturması ve okunacak ezanı dinlemesi.
3- Hatibin huzurunda ezan okunması.
4- Hatibin ezandan sonra kalkıp, her iki hutbeyi ayakta okuması. Bazı kaynaklarda ayakta okumanın vacip olduğu belirtilirse de, mezhepte tercih edilen görüşe göre bu, sünnettir.
5- Hutbeyi yüzü cemaate dönük olarak okumak.
6- Hutbeye (gizlice eûzü çektikten son­ra) sesli olarak Allah’a hamd ve sena ile başlamak.
7- Kelime-i şehâdeti okumak ve Pey­gamberimize salevat getirmek.
8- Müslümanlara vaaz ve nasihatte bu­lunmak.
9- Eûzü ile Kur’ân’dan bir âyet okumak.
10- Hutbeyi ikiye ayırmak ve iki hutbe arasında az bir miktar (üç âyet okuyacak kadar) oturmak.
11- İkinci hutbeye de birinci hutbede ol­duğu gibi, Allah’a hamd ve Peygamberimi­ze salevat getirerek başlamak.
12- İkinci hutbede, müminlere mağfiret eylemesi, afiyet vermesi ve zafer nasip etmesi için Allah’a dua etmek.
13- İkinci hutbeyi birinci hutbeye göre daha alçak sesle okumak.
14- Her iki hutbeyi de uzatmamak.
15- Hutbeyi cemaatin işitebileceği bir sesle okumak.
16- Abdestli ve avret yerleri Örtülü ol­mak. Bazı kaynaklarda hatibin abdestli olması ve namazdaki setr-i avret hükmüne riâyet etmesi vacip olarak zikredilirse de, mezhepte tercih edilen görüşe göre, bunlar sünnettir.
17- Hutbeden sonra kamet getirilmesi.
18- Hatibin hutbeyi, bir kılıç, yay veya
bastona dayanarak okuması. Hanefıler, hutbenin savaşılarak fethedilen yerlerde kılıca dayanarak okunmasını, sulhla fethe­dilen yerlerde ise kıl içsiz okunmasını sün­net görürler. Cuma namazını hutbeyi oku­yanın kıldırması evladır.
Bazı müçtehitlere göre (İmâm Şafiî, İmâm Evzai, İmâm Ahmed b. Hanbel gibi), hatibin hutbeye çıkınca cemaate selâm vermesi sünnettir; ancak bu Hanefîler’e göre sünnet değildir.

d- Hutbenin mekruhları:

Sünnetlerin terki mekruhtur.
Hutbe okunurken konuşmak, konuşan birine ikazda bulunmak tahrimen mekruh­tur. Ayrıca Hanefîler dahil bazı müçtehitle­re göre hutbe esnasında namaz kılmak da mekruhtur. Hutbe dinleyenlerin sağa sola bakmaları da mekruhtur. Hutbe esnasında konuşmak ve selâm alıp vermek caiz değil­dir. Hatta Peygamberimizin İsminin zikre­dilmesi halinde bile salatü selâmda bulun­maksızın sadece dinlemekle yetinilmesi daha iyidir; bununla birlikte, İmâm Ebû-Yusuf’tan nakledilen bir görüşe göre, bu durumda içinden gizlice salatü selâm geti­rilebilir, ki bazı kaynaklarda bu görüş tercih edilmiştir.

Cuma’da iki hutbe arası ne okunur