Paylaş
Cüzi irade ve Seçim hakkı
Question
Allah bize seçim hakkı veriyor fakat neyi seçeceğimizi de bilerek bizi yaratıyor o zaman seçim hakkımız nasıl oluyor?
CEVAP:
Bu soru, insanın iradesi ile Allah’ın ilmi ve kudreti arasındaki ilişkiyi anlamaya yönelik derin bir felsefi ve itikadi meseledir. İslam düşüncesinde bu konu, kader ve cüzi irade kavramlarıyla açıklanır.
1. Cüzi İrade Nedir?
İnsanların yapacakları işleri seçme ve tercih etme kabiliyeti cüzi irade olarak tanımlanır. Bu, Allah tarafından insana verilmiş bir özgürlük alanıdır. İnsanlar bu iradeleriyle iyi veya kötü fiilleri seçerler ve bu seçimlerinden dolayı sorumlu tutulurlar. Kur’an’da bu durum şu şekilde ifade edilmiştir:
“Kim doğru yola gelirse, ancak kendi lehine gelir; kim de saparsa, ancak kendi aleyhine sapar…”
(Zümer, 39:41)
Bu ayet, insanın kendi seçimiyle doğruyu veya yanlışı belirlediğini ifade eder.
2. Allah’ın İlmi ve Kudreti
Allah’ın her şeyi önceden bilmesi (ilmi) ve her şeyin O’nun iradesiyle olması (kudreti), insanın seçim yapma özgürlüğünü ortadan kaldırmaz. Allah, geçmişi, şimdiyi ve geleceği tüm yönleriyle bilir. Bu bilgi, insanın kendi iradesiyle yapacağı seçimleri de kapsar. Yani Allah’ın bilgisi, insanın iradesini zorlayan bir etken değildir; bilakis, bu bilgi insanın neyi seçeceğini önceden kapsar. Allah’ın bilgisi zamandan münezzehtir ve insanın yaptığı seçimle çatışmaz.
3. Kader ve İrade Arasındaki İlişki
Allah’ın bizim ne yapacağımızı bilmesi, bizim özgür iradeyle seçtiğimiz gerçeğini değiştirmez. Örnekle açıklayalım:
- Bir öğretmenin, öğrencisinin çalışma alışkanlıklarını bilerek sınavda başarılı olup olmayacağını tahmin etmesi, öğrencinin sınavdaki başarısında bir zorlama yaratmaz. Öğretmen, öğrencinin ne yapacağını önceden bilse de öğrenci kendi çabasıyla sonuca ulaşır.
Benzer şekilde, Allah bizim seçimlerimizi bilir, çünkü O’nun ilmi her şeyi kuşatır. Ancak bu bilgi, seçim yapma özgürlüğümüzü elimizden almaz.
4. Kur’an ve Hadis Perspektifi
Kur’an, insanın seçim hakkına sahip olduğunu ve bununla sorumlu tutulacağını birçok ayette vurgular:
“Biz ona iki yol gösterdik.”
(Beled, 90:10)
Bu ayet, insanın önüne iki yol konulduğunu ve tercihin kendisine bırakıldığını belirtir.
“Kim zerre kadar hayır işlerse, onu görür. Kim de zerre kadar şer işlerse, onu görür.”
(Zilzal, 99:7-8)
Hadislerde de Peygamber Efendimiz (s.a.v.), insanın iradesine dikkat çeker. Örneğin:
- “Ameller niyetlere göredir…” (Buhârî, Bedʿü’l-Vahy, 1) Bu hadis, insanın iradesine dayalı niyetinin önemini ortaya koyar.
5. İmam Maturidi ve İmam Eş’ari’nin Yaklaşımları
- İmam Maturidi: İnsan, cüzi iradesiyle fiillerini belirler; Allah ise bu fiillerin yaratıcıdır. Yani insan, tercihte bulunur; Allah o fiili yaratır.
- İmam Eş’ari: İnsanın fiillerinde özgür olduğu, ancak bu özgürlüğün Allah’ın yaratmasıyla gerçekleştiği ifade edilir. İnsan “kesb” (kazanma) yoluyla fiillerinin sorumluluğunu üstlenir.
6. Sonuç
İnsanın iradesi ve seçim hakkı, Allah’ın ilmi ve kudretiyle çelişmez. Biz seçim yaparız ve bu seçimlerimizden sorumluyuz. Allah, neyi seçeceğimizi bilir; ancak bu bilgi bizim irademizi kısıtlamaz. İrade özgürlüğümüzle sınanıyoruz ve bu seçimlerimiz sonucunda ya mükâfat ya da ceza alacağız.
“Artık dileyen, Rabbine bir yol tutsun.”
(İnsan, 76:29)
Bu ayet, seçim hakkımızın açık bir delilidir. Allah, bize doğru ve yanlış yolları gösterir; tercihi ise bize bırakır.
BENZER KONULAR:
Cevapla