Paylaş
Eş’ariyye mezhebinde kader meselesi ve insanın fiilleri
Question
Eş’ariyye mezhebinde Kader konusu
Allah’ın kulları hakkında önceden tayin ettiği değişmez bir kaderi mevcuttur kullara ait fiillerin Allah tarafından yaratıldığı hususunda ittifak eden eş’ariler insan kudretinin fiilleri üzerindeki tesiri konusunda kendi aralarında farklı düşünmüşlerdir
Eşariye göre kulun kudret ve fiilini yaratan Allah’tır, fiilin meydana gelişinde Kula verilen hadis kudretin hiçbir etkisi yoktur kul Allah tarafından yaratılan fiilin kendine ait hadis kudretle kısmen irtibatlı bulunduğu için sorumlu olur
Bakıllani ve Cüveyni, eşarinin cebire yaklaşan tutumunu isabetsiz bularak konuya kulun sorumluluğu ile uyum sağlayacak bir çözüm getirmeye çalışmışlardır kulun iradesinin fiillerinde rol oynadığını kabul etmekle birlikte insanın cebir altında bulunduğunu savunan Fahreddin er-razi den sonra taftazani ve cürcani gibi sonra gelen alimleri de fiillerinin meydana gelişinde insan gücünün hiçbir etkisi olmadığını söyleyerek insanı fiillerinde hür görünen fakat aslında mecbur olan bir varlık şeklinde değerlendirmek suretiyle eşarinin görüşüne dönüş yapmışlardır
zira onlara göre bir eseri iki müessirin meydana getirmesi imkansızdır öte taraftan kullanın fiilleri ile ilgili anlayışlarına uygun olarak eşarilerin çoğunluğu insanlara güç getiremeyecekleri sorumluluklar yüklenmesini caiz görürken cüheyni ve Gazali “teklifi mala yutlak” muhal saymışlardır.
Benzeri konular:
Answer ( 1 )
Eş’ariyye mezhebi, kelam ilminde önemli bir yere sahip olan ve özellikle İslam inançlarını savunurken akıl ve nakil arasındaki dengeyi gözetmeye çalışan bir felsefi okul olarak bilinir. Kader meselesi ve insanın fiilleri Eş’arî düşüncesinin temel konularından biridir. Bu konuda Eş’arîlerin bakış açısı, özgür irade ve Allah’ın kudreti arasındaki ilişkiyi anlamaya yönelik oldukça dikkatli bir yaklaşım sunar.
Kader Meselesi ve Eş’ariyye
Eş’arîye, kaderi ve insanın fiillerini açıklarken Allah’ın mutlak kudretini vurgular. İslam’ın diğer kelam ekollerinden farklı olarak Eş’arîler, insanın fiillerinin, nihayetinde Allah tarafından yaratıldığını kabul ederler. Bununla birlikte, insanların fiillerinin sorumluluğu, onların iradeleri ve seçimleriyle bağlantılıdır.
Eş’arîlerin kader anlayışı şu şekilde özetlenebilir:
Allah’ın Kudreti ve İradesi: Eş’arîlere göre Allah, mutlak kudret sahibidir ve her şeyi O yaratır. İnsanların yaptıkları fiiller de Allah’ın iradesiyle vücuda gelir. Bu noktada, insanların yaptıkları fiillerin bir anlamda Allah’ın kudretinin tecellisi olduğu kabul edilir.
İnsanların Fiilleri: İnsanlar, fiillerinde bir çeşit “kazâ”ya sahiptirler. Buradaki “kazâ” terimi, bir şeyin belirli bir zaman ve şekilde meydana gelmesi anlamına gelir. Eş’arîler, insanların fiillerinde, Allah’ın yaratma iradesiyle birlikte, insanlar da kendi fiillerinde bir tür “ihtiyar” (seçim) gücüne sahiptirler. Yani, insanlar bir şeyi yapmaya karar verirler, ancak bu kararın ve fiilin meydana gelmesi, nihayetinde Allah’ın yaratmasıyla olur.
Kader ve İradenin Uyumu: Kader, Allah’ın her şeyi önceden bilmesi ve irade etmesi anlamına gelir. İnsanların fiilleri Allah’ın iradesine uygun şekilde meydana gelir, fakat insanlar, bu fiilleri kendi iradeleriyle seçerler. Eş’arîler, insanın iradesinin bağımsız olmadığını, fakat yine de sorumlu tutulabileceğini savunurlar. Bu denge, insanın fiillerinin Allah’ın iradesiyle çelişmeden, özgür iradesiyle gerçekleştirildiği bir çözüm önerir.
Sorumluluk: Eş’arîler, insanın fiillerinin Allah tarafından yaratıldığını kabul etmekle birlikte, insanları yaptıkları fiillerden sorumlu tutarlar. Çünkü insanın seçme gücü ve aklı vardır. Yani, bir insan bir fiil yapmak istediğinde, Allah onu yaratmadan önce, insan o fiili seçme özgürlüğüne sahiptir. Bununla birlikte, bu fiilin yaratılması ve vücuda gelmesi, Allah’ın kudretiyle olur. Bu noktada Eş’arîler, “kaza ve kader” anlayışını, insanın özgür iradesi ile Allah’ın mutlak kudreti arasında bir denge kurarak ifade ederler.
Özetle:
Kader: Her şey Allah’ın iradesine bağlıdır ve Allah her şeyi önceden bilmektedir.
İnsan Fiilleri: İnsanlar, fiillerini Allah’ın kudretinin tecellisi olarak yaparlar ancak fiilleri üzerinde özgür iradeye sahiptirler. Bu, Eş’arîler için sorumluluk anlamına gelir.
İradenin ve Kudretin Uyumu: İnsanlar fiillerini yaparken özgürdürler, ancak o fiillerin yaratılması Allah’ın mutlak kudretine dayanır.
Eş’arîler, özgür irade ve Allah’ın kudreti arasındaki bu dengeyi kurarak, kaderin, insanın fiillerine dair hem özgürlüğü hem de sorumluluğu koruyan bir çerçeve sunmuşlardır. Bu anlayış, İslam düşüncesinde özgürlük ve sorumluluk kavramları üzerine önemli tartışmalara yol açmıştır.