Fey’ (Fey’-i Zevâl) Ne Demek? Kısa bilgi

Sözlükte “gölge, zevalden sonraki gölge, geri dönmek, şekil değiştirmek” anlamlarına gelen fey’, bir fıkıh kavramı olarak, İslâm tarihinde gayrimüslimlerden alınan haraç, cizye, ticârî mal vergisi ve diğer bazı gelirleri ifade eder.

Fey’ kelimesi, türevleriyle birlikte, Kur’an-ı Kerim’de üç yerde kelime anlamına uygun olarak geri dönmek (Bakara, 2/226; Hucurât, 49/9); üç âyette de, ıstılah manasına uygun olarak ganimet olarak vermek (Ahzâb, 33/50; Haşr, 59/6,7) manasında geçmektedir. Hadislerde de, hem sözlük hem de ıstılah anlamlarında kullanılmıştır.

Fey’ kelimesi, ilmihal kitaplarında namazların vakitleri açıklanırken, sözlük anlamında gölgeyi ifade etmek için fey’-i zeval şeklinde kullanılmıştır. Öğle namazının vakti, güneşin tepe noktasını geçip batıya doğru kaymasından itibaren başlar. Güneşin tepe noktasına ulaşıp batıya doğru yönelmesine zeval denir. Bu esnada bir şeyin yere düşen gölgesine zeval anındaki gölge anlamında fey’-i zevâl denir. Fey’-i zevâlin yönü ve uzunluğu bölgenin ekvatordan uzaklığına, kuzey veya güney yarıkürede oluşuna göre değişir. Güneşin tam tepe noktasına ulaşmasından biraz önce başlayıp zevâl vaktine kadar süren istivâ vaktinde, yani güneş herkesin başının üzerindeymiş gibi gözüktüğü zaman zarfında herhangi bir namaz kılınmaz, namaz kılmak mekruhtur.

Fıkıhta devlet geliri anlamına kullanılan fey’ kavramı, Hz. Peygamber döneminden itibaren şekillenmeye başlamakla birlikte, Hz. Ömer devrinde daha netleşmiş ve kurumlaşmıştır. Genelde İslâm hukukçuları, ister menkul, isterse gayrimenkul olsun, barış yoluyla gayrimüslimlerden temin edilen malların fey’ olduğu konusunda ittifak etmişlerdir. Savaş yoluyla elde edilen mallardan menkul olanların ganimet hükmünde olduğu, gayrimenkulların ise, devlet başkanı tarafından ganimet olarak dağıtılabileceği gibi, eski sahiplerinde bırakılarak bu topraklardan vergi alınabileceğini söylemişlerdir. Bu durumda alınan vergi, fey’ hükmündedir. Hanefîlere göre, gayrimüslim devletler tarafından verilen hediyeler de fey’ kapsamındadır. Genel olarak hukukçular, zekat ve ganimet dışında kalan devlet gelirlerinin tamamını fey’ kapsamına dahil etmek eğilimindedirler.
Diyanet dini kavramlar sözlüğü