Fıtır sadakası vermek vacip midir?

FITIR SADAKASININ VACİP OLUŞU

HADİS

عن ابن عمر رضي الله عنهما قال: «فرض رسول الله صلى الله عليه وسلم زكاة الفطر صاعا من تمر أو ضاعة من شعير على العند، والح، والذكر، والأنثى، والصغير، والكبير من المسلمين، وأمر بها أن تؤدي قبل خزوج الناس إلى الصلاة.« متفق عليه

610- İbni Ömer radıyallahu anhümâ şöyle anlatıyor: “Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem fitır zekâtını bir sâ’ hurma veya bir sá’ arpa olmak üzere her köle, hür, erkek, kadın, küçük, büyük Müslüman’a farz kıldı ve insanlar bayram namazına çıkmadan önce verilmesini emretti.

ولابن عدي من وجه آخر والدارقطني بإشتاد ضعیف: «أغثوهم عن

الطواف في هذا اليوم.»

İbni Adiy ve Dárekutni’nin bir başka yolla ve zayıf bir isnatla naklet tikleri rivayette şu ifade geçmektedir: “Bugün onları (bir şeyler bulabilmek için) dolaşmaktan kurtarın.”

Hadislerden Çıkarılan Hükümler:

İbni Ömer hadisi kısa ve özlü olmasına rağmen birçok faide ve hüküm içermektdir. İmam Ahmed el-Irākî söz konusu hükümleri on yedi meselede toplamış ve Tarhu’t-Tesrib’de onla uzun uzun açıklamıştır. Biz burada onların en önemlilerini kısaca zikredeceğiz.

1- Hadis, fitir zekâtının (sadakasının) vacip olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Çünkü hadiste geçen “farz kıldı” ifadesi “vacip kıldı” anla mindadır. Dört imam ve diğer bütün âlimlerden oluşan cumhur bu hususta görüş birliği içindedir. İshâk b. Râhuveyh şöyle diyor: “Bu görüş birliği icma gibidir.” Hattâbî Mealimü’s-Sünen’de bütün âlimlerin bu görüşte ol duğunu belirtmiştir. Beyhaki’nin söylediğine göre, fitir sadakasının vacip liği konusunda icra edilmiştir.

Sonra cumhur, farz ve vacibin eş anlamlı olmaları hususundaki kaidele rine uygun olarak fitır sadakasını farz kabul etmişlerdir. Hanefiler ise zanni bir delil ile sabit olan hükmün vacip adını aldığı hususundaki kaidelerine uygun olarak fıtır sadakasını vacip saymışlardır. 2- Hadiste geçen “fitır zekâti” ifadesi, fitır zekâtının ne zaman vacip olacağına delil gösterilmiştir. Çünkü hadis söz konusu zekâtı fitra izafe etmiştir. Bu da “fitr”in (ramazan bayramının birinci günü), söz konusu zekâtın vacip olduğu vakit olduğunu gösterir.

Buna göre, Hanefiler fitir sadakasının vacip olduğu vaktin ramazan bayramının birinci günü tan yerinin ağırmasıyla başladığını söylemiş lerdir. İmam Şafif hazretlerinin eski görüşü de bu yöndedir. Şafiiler’e ve Hanbeliler’e göre, söz konusu vakit ramazan ayının son günü güneşin bat masıyla başlar. Çünkü bu vakit ramazan orucunun bittiği andır. Hanefiler, kendi görüşlerinin dayanağını açıklarken ramazan bayramının birinci günü tan yerinin ağırmasının fitrin vakti olduğunu ve bu vakitte fitrin yenilendiği ni söylemişlerdir. Çünkü gece vakti, ne ramazanda ne de başka bir zaman da oruç tutma mahalli değildir.

3- Hadiste geçen “bir så’ hurma veya bir sâ’ arpa” ifadesi, fıtır sada kası verirken bu iki yiyecek maddesi arasında tercih yapılabileceğini gös termektedir. Bu ikisinden başka gıda maddeleri de hadislerde zikredilmiştir.

4- Hadiste geçen “kadın” kelimesine göre kadınların da fıtır sadakası vermesi vaciptir. Hadisin zahirine göre, kocası olsun veya olmasın her ka din kendi fitır sadakasını kendi malından çıkarıp verir. Hanefiler’in görüşü bu yöndedir. İmam Mâlik, Şafii ve Ahmed’e göre ise kadının fitresini ko cası verir. Çünkü kadının geçimi kocasına aittir ve kadın zengin bile olsa fitresini kocasının vermesi gerekir. Yukarıda hadisin zahirinin kimin lehine delil olduğunu gördün. Bir de vacipte asıl olan, başkasının değil mükellefin bizzat kendisinin onu yerine getirmesidir.

5- Hadiste geçen “küçük, büyük” ifadesine göre, henüz ergenlik çağı na girmemiş olan küçükler için fıtır sadakası vermek vaciptir. Acaba çocuk için verilecek olan fitır sadakası eğer malı varsa çocuğun malından mı veri- lir, yoksa babasının mı vermesi gerekir?

Dört müçtehit imama göre, eğer çocuğun malı varsa fitır sadakasının onun malından verilmesi gerekir. Eğer çocuğun malı yoksa fitır sadakasını ona bakmakla yükümlü olan babası veya başka biri verir. Cumhurun görüşü bu yöndedir. Hatta bazı âlimler, malı olan çocuğun fıtır sadakasının ken di malından verileceği hususunda icma olduğunu iddia etmişlerdir. Bunun sebebi, daha önce de açıkladığımız gibi vacipte asıl olanın mükellefin onu bizzat kendisinin yerine getirmesidir.

6- Hadisin meşhur rivayetinin zahirine göre, ister Müslüman ister gayri müslim olsun. Müslüman kimsenin velayeti altında olan kişilerin fitir sada kalarını vermesi vaciptir. Fakat Imam Mâlik hazretlerinin “Müslümanlar’a” ifadesini ziyade ederek naklettiği rivayete göre vaciplik sadece Müslüman olanlar için geçerlidir. Bu sebeple âlimler arasında kâfir bir köleye sahip olan Müslüman’ın bu kölesinin fıtır sadakasını vermesinin vacip olup olma dığı konusunda ihtilaf meydana gelmiştir.

Hanefiler’e göre, umumluk ifade eden rivayetlere uyularak kâfir bir kö leye sahip olan Müslümanın onun fitir sadakasını vermesi vaciptir. Diğer üç müçtehit imama göre ise “Müslümanlar’a” ifadesiyle takyit edilmiş olan rivayete uyularak kâfir bir köleye sahip olan Müslüman’ın onun fitir sada kasını vermesi vacip değildir.

Bu konudaki ihtilafın asıl nedeni, usule ait olan ve asıl hadisi takyit veya tahsis eden ziyade ile amel edilip edilemeyeceği meselesidir. Hanefiler’e göre böyle bir ziyade muarız ziyade hükmündedir. Bundan dolayı Hanefiler söz konusu ziyade ile amel etmemişlerdir. Diğer üç müçtehide göre ise ziyadenin muarız olmasına itibar edilmez ve onunla amel edilir.

7- İkinci hadiste geçen “Onları (bir şeyler bulabilmek için) dolaşmaktan kurtarın.” ifadesi fitır sadakasının hikmetini ortaya koymaktadır. Burada asıl maksat bayram günü herkesin kalbinin mutlu olmasıdır. O halde her Müslüman bunu gerçekleştirmeye çalışmalıdır.

Fitre Nedir? Kısaca