Paylaş
Halifede aranan özellikler
BildirQuestion
Please briefly explain why you feel this question should be reported.
Hz. Muhammed Sonrası Kurumsal Gelişmeler
Hilafet Kurumu
4.1.1.1. Halife’de Aranan Özellikler
Halife’de Aranan Özelliklerİslam devletini ve ümmetini yönetecek şahsın seçimi ve o şahısta bulunması gereken özellikler, çoğu İslam düşünürünün üzerinde önemle durduğu bir konu olmuştur. Düşünürler, halifenin sahip olması gereken özellikleri tanımlarken temel hareket noktaları Hz. Muhammed’in kişisel özellikleri ve Kur’an’ın Müslüman şahıs için belirlemiş olduğu kurallar olmuştur. Bu doğrultuda halifede aranan ilk özellik onun dosdoğru bir Müslüman olmasıdır(Esed, 2018, s72). Bu özellik, yönettiği halkın da Müslüman olacağı düşünüldüğünde, ilk ve değişmez şart olarak göze çarpar. Said Havva ise halifeyle ilgili, akıl, ilim, cesaret, iffet, cömertlik, yumuşak huyluluk, öfke ve kızgınlığı yenmek, affetmek, yumuşak davranmak gibi özellikler[1] başta olmak üzere 30 farklı özellikten bahsetmiştir(Havva, 1997, s. 35-149). Said Havva’nın bahsettiği bu özelliklerin birçoğu, hem Müslüman bireyler için hem de yöneticiler için Kur’an ve sünnetten özümsenerek aktarılmış fikirlerdir. Nitekim bu özellikler, hangi İslam düşünürünün eserine bakarsak bakalım aşağı yukarı aynıdır. İbn Haldun’un mukaddimesinde de, adalet, ilim, liyakat(ehliyet), vücut organlarının tam olmasını gibi özellikler belirtilmiştir(Yaşar, 2016, s. 521-522). Bunlara ek ve farklı olarak Gazzâlî gibi bazı düşünürler ‘imamlar Kureyş’ten olmalıdır’[2] hadisine dayanarak halifenin vasıflarından birinin Kureyş soyuna bağlı bulunmak olduğunu söylemişlerdir(Gazzâlî, 1971, s. 178). Gazzâlî gibi İbn Haldun da ‘imamlar Kureyş’ten olmalıdır’ hadisine dayanarak halifenin Kureyşli olması gerektiği fikrini savunmuştur. Ayrıca İbn Haldun’un belirttiği farklı bir özellik ise halifenin, hilafete ilişkin farzları yerine getirebilecek ve hilafete ilişkin görevleri yerine getirebilecek güç ve kudretine sahip olmasıdır(Rosenthal, 2009, s. 29). Bu aktarılan özellikle tarih boyunca değişmez ve sabit olarak kalmamıştır. Teorik olarak incelenen ve halifede aranan bu özellikler tarihsel pek çok kırılma sonrasında değişiklik göstermiştir. Örneğin ‘imamlar Kureyşten olmalıdır’ özelliği Osmanlı’nın Mısır’ı fethine kadar ciddi bir problemle karşı karşıya kalmamış ancak halifeliğin Osmanlılılara geçmesiyle birlikte hadisin[3] uygulanması imkânsız hale gelmiştir.
Burada tüm hilafet makamıyla ilgili tarihsel bir olguyu da açıklamak gerekiyor ki: Hilafet kurumuna Sünnilerin, Şiilerin ve Haricilerin bakış açıları farklıdır. Sünniler bu kurumu şer’an vacip[4] görürler. Halife seçilecek kişinin ise mutlak şekilde Kureyş’ten olmasını beklerken aynı zamanda Ehl-i Beyt’ten[5] olmasını beklemezler. Şiiler ise hilafetin mutlak şekilde Ehl-i Beyt’ten olması gerektiğini savunur. Haricîler ise bunların hepsinden farklı olarak hilafetin seçim usulüyle, şura yoluyla seçilmesi gerektiğini savunur. Tüm bu mezheplerin ortak noktası ise mutlak şekilde halifenin olması gerektiğidir(Barca, 2015, s. 43). Hangi mezhebe göre ve nasıl seçilirse seçilsin halifeler bu sistemin temelidir. Bundan dolayı başa geçen halifeler İslam’ın saflığını koruyarak Müslümanların bu sistem içerisinde yaşamalarını sağlamalı ve Müslümanları düşmanlarına karşı Allah’ın kuralları ile korumalıdırlar.
Mustafa Öden
[1] Bu özellikler sadece Said Havva tarafından aktarılan özellikler değildir. Hilafet kurumuyla ilgili özellikleri sıralayan hemen hemen her İslam düşünürü bir fazla ya da bir eksik olmak üzere bu özellikler üzerinde ittifak etmiştir(Gazzâlî, İbn Teymiyye, Nizâmülmülk, Maverdi, İbn Haldun, Muhammed Esed, Muhammed Hamidullah).
[2] Konuyla ilgili ayrıntılı bilgi için: Prof. Dr. Ali Bakkal’ın ‘’Ebû Bekir’in halife Seçilmesinde ‘İmamlar Kureyş’tendir’ Hadisinin Rolü Üzerine’’ başlıklı makalesine bakınız.
[3] Aslında bu hadis halifeler için değil seriye komutanları ve kabile başkanları için emredildiğini savunan bir görüş vardır(Bakkal, 2005, s.103). Fakat hadisin kullanım şekli zaman içinde sadece halifeyi işaret etmeye başlamıştır.
[4] Şer’an vacip terimini, yapılması farza yakın olan davranış olarak tanımlayabiliriz. Terimin metin içerisinde karşıladığı anlam ise, Müslümanlar için mutlaka olması gereken bir olay ya da duruma işaret eder(https://islamansiklopedisi.org.tr/vacip–fikih).
[5] Hz. Muhammed’in ailesi ve soyu anlamına gelmektedir.
BENZER KONULAR:
Answers ( 3 )
Please briefly explain why you feel this answer should be reported.
Halife toplumun önünde, o toplumun imamı olduğu için yapıp ettiklerinden önce kendisi sonra da o toplumu sorumlu tutmaktadır. Evvela doğru olması gerekir. Doğruluktan şaşmaması gerekmektedir. Doğru olunmadığı takdirde o toplumda doğruluktan eser kalmama durumuna gelmektedir. Adil olmalı. Adaletten şaşmamalı.
Please briefly explain why you feel this answer should be reported.
İslam’da bir halifede (liderde) aranan nitelikler, Kuran’ın öğretilerine ve sünnete (Peygamber Muhammed’in örneği ve sözleri) dayanmaktadır. Farklı alimler ve gruplar arasında belirli yorumlarda ve vurgularda farklılıklar olsa da, bir Halifede aranan ve yaygın olarak kabul edilen bazı nitelikler şunları içerir:
Bilgi ve Anlayış: Halife, Kuran ve Sünnet de dahil olmak üzere İslami öğretiler hakkında derin bir anlayışa sahip olmalıdır. İslam hukuku (şeriat) ilkeleri hakkında bilgi sahibi olmalı ve bunları yönetim ve karar alma konularında uygulayabilmelidirler.
Adalet ve Doğruluk: Adalet, İslam’da temel bir ilkedir ve Halife, adaleti ve adaleti destekleme taahhüdüyle tanınmalıdır. Sosyal statüleri, servetleri veya geçmişleri ne olursa olsun tüm bireylere eşit davranmaya çalışmalıdırlar.
Hikmet ve Sağlam Yargı: Halife, Müslüman toplumun yararına bilinçli kararlar almak için bilgeliğe ve sağlam muhakeme gücüne sahip olmalıdır. Eylemlerinin uzun vadeli sonuçlarını düşünmeli ve bilgili ve güvenilir danışmanlardan tavsiye almalıdırlar.
Takva ve Doğruluk: Halife takvası, Allah’a olan bağlılığı ve İslami esaslara bağlılığı ile tanınmalıdır. Kişisel davranışlarında örnek olmalı, yüksek ahlaki karakter sergilemeli ve İslam’ın değerlerini somutlaştırmalıdırlar.
İstişare ve Fikir Birliği: Halife, bilgili kişilerden girdi ve görüş alarak ve önemli konularda fikir birliğine vararak istişari bir yaklaşım benimsemelidir. Toplu karar almaya öncelik vermeli ve ümmetin birliğine ve esenliğine zarar verebilecek tek taraflı eylemlerden kaçınmalıdırlar.
Yönetme ve Liderlik Etme Yeteneği: Halife, Müslüman toplumunun işlerini etkin bir şekilde yönetmek ve yönetmek için idari ve liderlik becerilerine sahip olmalıdır. Bu, nitelikli kişileri kilit pozisyonlara atama, adaletin idaresini denetleme ve halkın refahını sağlama becerisini içerir.
Ümmeti Önemsemek: Halife, Müslüman toplumunun iyiliği ve refahı ile gerçekten ilgilenmeli. İhtiyaçlarını karşılamak, temel ihtiyaçlarını karşılamak ve haklarını ve çıkarlarını korumak için aktif olarak çalışmalıdırlar.
Bu niteliklerin bir Halifede aranan idealler olduğunu ve bunların tam olarak gerçekleşmesinin pratikte değişebileceğini belirtmek önemlidir. Bir halifenin seçimi ve atanması, geleneksel olarak, bireyin karakteri, yetenekleri ve İslami ilkelere bağlılığı dikkate alınarak Müslüman toplum arasında bir istişare sürecini içerir.
Please briefly explain why you feel this answer should be reported.
İslam tarihinde halife, İslam toplumunun dini ve siyasi lideri olarak kabul edilen bir makamdır. Halifede aranan temel özellikler klasik İslam hukukçuları ve alimleri tarafından belirlenmiş olup, bu özellikler halifenin İslam toplumuna rehberlik edebilmesi ve adaletle yönetebilmesi için önemlidir. Halifede aranan başlıca özellikler şunlardır:
1. Adalet: Halifenin adil olması, zulümden ve haksızlıktan uzak durması beklenir. İslam’da yönetici, adaletle hareket etmeli ve halkın haklarını gözetmelidir.
2. Bilgi ve İlmi Yeterlilik: Halifenin dini ilimlere vakıf olması, özellikle fıkıh (İslam hukuku) bilgisine sahip olması gereklidir. Böylece İslam’ın hükümlerine uygun bir yönetim sergileyebilir ve dini konularda halka rehberlik edebilir.
3. Kuvvet ve Cesaret: Halifenin toplumun çıkarlarını savunacak, gerektiğinde onları koruyacak cesarete ve fiziksel yeterliliğe sahip olması gerekir. Özellikle devletin güvenliğini sağlama ve düşmanlara karşı savunma görevlerinde güçlü ve kararlı bir lider olması beklenir.
4. Aklî Olgunluk: Halifenin olgun bir zihne ve güçlü bir muhakemeye sahip olması, olayları doğru analiz edebilmesi, sağduyu ile karar alabilmesi önemlidir.
5. Hür Olmak: Halife, iradesini özgürce kullanabilen bir birey olmalıdır. Başka bir kişi ya da otoriteye bağlı olmamalı, bağımsız karar alabilmelidir.
6. Kureyş Kabilesine Mensup Olmak (Tarihî Bir Şart): Bazı İslam alimlerine göre, özellikle erken İslam döneminde halifenin Kureyş kabilesinden olması gerektiği görüşü vardı. Bu şart, Hz. Peygamber’in (sav) soyuna mensup olanların toplum tarafından kabul görmesi ve birliği sağlamada daha etkili olacağı düşüncesiyle öne sürülmüştü. Ancak, bu şart zamanla farklı görüşlerle tartışılmıştır.
7. Takva Sahibi Olmak: Halifenin Allah’a karşı derin bir saygı ve sorumluluk duygusu içinde olması, İslam’ın emir ve yasaklarına uyması, halkına da örnek olacak bir ahlaki duruş sergilemesi beklenir.
Bu özellikler, İslam toplumunda halifenin görevi olan hem dini hem de dünyevi işleri adil ve ahlaklı bir şekilde yürütebilmesi için önemlidir. İslam hukukçuları bu özellikleri vurgulayarak, halifenin İslam toplumuna hizmet edecek nitelikte bir yönetici olmasını amaçlamışlardır.