DİYETLER

S.1. Diyet nedir?

C.1. Diyet sözlükte, Veda fillinin masadan olup, verme, ödenek demektir.

Şer’i Istılahta, Insanın kanına veya bir organına karşılık ödenmesi geren belli bir miktarın tazminine verilen isimdir. Bu miktarın tazmini de bir ödenek olduğundan dolayı, diyet olarak isimlendirilmiştir. Insan değeri büyük olduğu için, af çok nadir söz konusu olur.

S.2. Kasıtlı cinayetin diyeti nedir?

C.2. Birisini kasten öldüren kişinin ailesi (akrabalan) ağırlaştırılmış diyet öderler, aynca katil kefaret verir. Ebu Hanife ve Ebu Yusuf’a göre, kasıtlı öldürmeye benzeyen cinayetin diyeti, dörde bölünmüş yüz devedir. Yirmi beş binti mehad (iki yaşına girmiş), yirmi beş binti lebun (üç yaşına girmiş), yirmi beş hikka (dört yaşına girmiş), yirmi beş caza’adır (beş yaşına girmiş). Ağırlaştırma sadece develerde bulunur, diyet deve dışında başka bir şeyle ödenirse ağırlaştırılmaz. Hata cinayetinde âkile diyet, katil kefaret verir.

S.3. Hata cinayetinin diyeti nedir?

C.3. Hata cinayetinde diyet beşe bölünmüş yüz devedir. Yirmi binti mehad, yirmi ibni (erkek) mehad, yirmi binti lebun, yimi hıkka, yimi cazador. Parayla ödenirse, alınan bin dinar, gümüşten on bin dirhemdir.

Ebu Hanife’ye göre, diyet sadece bu üçten olabilir. Ebu Yusuf ve Muhammed’e göre, siğırlardan iki yüz sığır, koyunlardan iki bin koyun ve ziynet eşyasından iki yüz hülle, her hülle iki elbise olarak verilir. Müslüman ve zimminin diyeti eşittir.

S.4. Organ diyetleri nasıldır?

C.4. Canda, burun genzinde, dilde, peniste, başına vurup akli gittigi takdirde akılda, tıraş edildiğinde bir daha bitmezse sakalda, saçta, ik kaşta, iki gözde, iki elde, iki ayakta, iki kulakta, iki dudakta, iki taşakta ve kadının ilk memesinde tam diyet vardır.

Çift organla her birisinde yarı diyet verilir. İki göz kirpilerinde tam diyet, birisinde diyetin dörtte biri ödenir. Her parmakta diyetin onda biri vardır, bunda bütün parmaklar eşittir. Üç eklemi bulunan her parmakta, parmak diyetinin üçte biri, iki eklemli parmakların her birisinde, parmak diyetinin yansı vardır. Her bir dişin diyeti beş devedir, bunda ön ve arka dişler eşittir. İşlevi iptal olmuş organlarda, kesilmelerinde olduğu gibi, tam diyet vardır. Örneğin el sakat kalır veya göz kör olduğunda tam diyet verilir.

S.5. Yaralar kaç çeşittir ve niyetleri nasıldır?

C.5. Yaralar on çeşittir.

a)Harise. Kan çıkmaksızın derinin tahriş olması.

b)Damiga. Kanamış ancak saga, sola
yayılmamış yara.

c)Damiye. Kanı akan yara.

d)Badia. Derisi kopmuş yara.

e)Mütelahame. Deri altında eti yarılmış yara.

f) Simhak. Etle kemik arasındaki ince perdeye ulaşmış yara.

g) Mudiha. Kemigi görünen yara.

h)Haşima. Kemiği kırılan yara.

i) Müvekkile. Kemigi kırılıp dışarı fırlayan yara.

j) Amme. Dimağa yetişen yara.

Mudihada, kasıtlı yapılmışsa, kısas vardır, digerlerinde kısas bulunmaz. Mudihanın aşağısındakilerde, adil bir kişinin belirleyecegi para cezası vardır.

Mudihada, hatayla olmuşsa, diyetin onda birinin yarısı, Haşimada diyetin onda biri, Münakkilede onda bir ve onda birin yarısı, ammede üçte biri, caifede üçte biri vardır. Diğer taraftan çıkarsa iki caife olur ve diyetin üçte ikisi verilir. El parmaklarında diyetin yarısı vardır.

Parmaklar elle birlikte kesilirse, tam diyet olur. Bilegin yarısıyla birlikte kesilirse, elde yarı diyet, geri kalanda adil bir kişinin belirleyeceği para cezası olur. Fazla parmak kesildiği takdirde, cani para cezası oder.

Çocuğun gözü, penisi ve dilinin diyeti, sağlam olduğu bilinmezse, adil bir kişinin belirleyeceği para cezası olur. Kemiği görülecek derecede yaralı bir kimsenin başını tekrar kırar, aklının gitmesine veya saçlarının bitmemesine sebep olursa Mudiha’nın cezası diyete dahil olur. Mudiha ile gözü kör olup, kulağı sağır veya konuşamayacak duruma gelirse, hem mudihanın cezasını ve hem de diyeti verecektir. Bir ayak parmağinı keser diğeri de sakat kalırsa, ikisinin de diyeti para cezası olur, Ebu Hanife’ye göre, kısas yoktur. Sökülen dişin yerine başka bir diş çıkarsa, cezası düşer. Yara iyileşir, hiçbir izi kalmaz ve tüyleri tekrar biterse. Ebu Hanife’ye göre, diyet düşer. Ebu Yusuf’a göre, caniye acı cezası verilir, Muhammed’e göre, doktor parasını verir. Bir kişiyi yaralayana, yara iyileşmeden kısas uygulanmaz. Birisinin elini keser ve sonra hatayla öldürürse, diyet öder, elin cezası düşmüş olur.

Kısasın bir şüpheden dolayı iptal olduğu her kasıtlı cinayetin diyeti katilin malından ödenir. Sulh yoluyla vacip olmuş her erş (para cezası) caninin malından çıkar.

S.6. Babanın oğlunu öldürmesinin hükmü nedir?

C.6. Baba kasten oğlunu öldürürse, diyeti üç sene zarfında malından öder

S.7. Caninin itiraf ettiği cinayetin hükmü nedir?

C.7. Caninin Itiraf ettiği her cinayetin diyeti kendi malından ödenir, akile vermez.

S.8. Çocuk ve delinin kasten işlediği cinayetin hükmü nedir?

C 8. Çocuk ve delinin kasıtlı cinayeti hata hükmündedir ve diyeti akile öder.

S.9. Kasıtsız veya ihmalden ölüme sebebiyet vermenin hükmü nedir?

C.9. Müslümanların yoluna kuyu kazıp veya taş koyup, bir insanın ölümüne sebep olan kişinin akilesi diyet öder. Bir hayvanın telef olmasına sebep olursa, kendi malindan tazmin eder. Yol tarafına balkon veya su oluğu yapar ve bir insanın üstüne düşüp Öldürürse, diyeti akilesi öder. Kuyu kazıyan ve taşı koyan kefaret vermesi gerekmez. Kişi kendi arazisinde kuyu kazar ve biri kuyuya düşüp ölürse, mesul olmaz. Binici, bine gin ön veya arka ayağıyla bastığı veya isırarak öldürdüğü nden sorumludur. Ancak çifte veya kuyruğuyla verdiği zararlardan mesul olmaz. Aynı şekilde hayvanın yolda yaptığı dışkı ve işemesinden dolayı biri düşüp ölürse binen mesul olmaz. Hayvanın ayaklarıyla verdiği zarardan süren sorumludur, başı çeken sadece ön ayaklarıyla verdiği zarardan sorumlu olur. Bir deve katarını çeken çiğnediklerinden mesul olur, beraberinde arkadan süren varsa her ikisi birden zamin olurlar.

Köle yanlışlıkla cinayet işlediğinde mevla, ya köleyi cinayetin karşılığı olarak verir veya fidye ile kurtarır. Mevlâ, köleyi verdiğinde cinayet velisi köleyi mülk edinir, kurtarmak isterse, cinayetin cezasını öder. Köle ikinci bir cinayet işlerse, hükmü birinci cinayetin hükmü gibidir.

Köle, iki cinayeti birden işlediğinde efendisi, ya köleyi iki cinayet sahibine verir, aralarında paylarına göre paylaşırlar veya her ikisinin cezasını verir kölesini kurtar.

Mevlası, cinayet işlediğini bilmedigi halde azat ederse, kölenin kıymetinden ve cinayetin karşılığından hangisi daha az ise, onu vermek mecburiyetinde kalır.

Cinayet işledigini bildigi halde satarsa veya azat ederse, cinayet cezasını verir.

Müdebbir köle veya ümmü’l-veled cariye yanlışlıkla cinayet işlediginde mevlası kıymetinden ve cinayet cezasından hangisi daha azsa, ona çarptınlır. Mevlası håkimin hükmüyle kıymetini cinayet velisine verdiğinde, köle ikinci bir cinayet daha işlerse, ikinci cinayet için bir şey ödemiş. Ikinci cinayette hak sahibi birinci cinayetin velisini tabi olup kolenin kıymetinde ortak olur.

Mevla, kölenin kıymetini, mahkeme kararı olmadan vermisse ikinci cinayetin velisi muhayyerdir. Dilerse mevladan, isterse birinci cinayetin velisinden hakkını alabilir.

Müslümanların yolu üzerinde bulunan duvar yamulmuşsa, sahibine yıkılması talep edilir ve bu talebe dair şahit tutulur, yıkılması mümkün olacak bir müddet geçtiğinde håla yıkmamışsa, yıkılıp telef ettigi mal ve candan sorumludur. Talepte Müslüman ile zimmi arasında bir fark yoktur.

Bir kişinin evine doğru meyletmişse, ancak ev sahibi yıkma talebin de bulunabilir. iki süvari birbirine çarpar ve ölürlerse, her birinin akilesi diğerinin diyetini verir.

S.10. Diyetin kıymeti ne kadardır?

C.10. Kişi, yanlışlıkla bir köleyi öldürdüğünde on bin dirhemden fazla olmamak şartıyla kıymetini vermelidir. Öldürülen kölenin kıymeti on bin veya daha fazla ise, katil, on bin dirhemden on dirhem eksik bir cezaya çarptırılır. Cariyenin kıymeti, diyetten fazla olduğunda, beş bin dirhemden on dirhem eksik olur.

Kölenin elinin diyeti, beş bini geçmeyen yan kıymetidir, ancak beş dirhem eksik verilir.

Hür bir insanın diyetinde takdir olunan, kölenin kıymetinde de takdir edilir.

S.11. Cenin cinayetinin hükmü nedir?

C.11. Hamile bir kadının karnına vurulup, ölü bir bebek düşürürse, vuran gürre öder.

Gürre. Diyetin onda birisinin yarısıdır. Bebek diri doğup, sonra ölürse, tam diyet verilir. Bebeği ölü olarak düşürür, sonra anne de ölürse, bir diyet ve bir de gürre gerekir. Anne öldükten sonra bebek ölü olarak düşerse, annenin diyeti verilir, fakat bebek için bir şey ödemez.

Düşürülen bebeğin diyeti mirastır.

Cariye bebeğinin diyeti, sağ olduğu takdirde, kıymetinin onda birisinin yarısıdır. Kız ise, kıymetinin onda birisidir. Ceninde Kefaret yoktur.

S 12. Kasıtlı cinayete benzeyen ve hata cinayetinin kefareti nedir?

C.12. Yanlış ve kasıtlı katle benzeyen cinayetin katili, kefaret olarak Mümin bir köleyi azat eder. Olmadığı takdirde arka arkaya iki ay oruç tutar. Cinayet kefaretinde muhtaçları doyurma yoktur.

Kolay Hanefi Fıkhı Soru Cevaplı
İtisam Yayınları