FASİT ALIŞVERİŞ

S.1. Fasit alışverişin şartları nelerdir?

C.1. Leş, kan, domuz ve içki gibi haram şeylerin satışı fasittir. Aynı şekilde hür insan, ümmü’l-veled ve müdebbir köle gibi mülk olmayan bir şeyin satışı da fasittir. Balıklar ve kuşları avlamadan, cariyenin kar nindaki cenıl (çocuk) ve hayvanın karnındaki yavruyu, henüz sağılmamış memedeki sütü, hayvanın sırtındaki yünü, koyundaki eti, tavandaki ağacı, torun denize bir defa atılmasıyla çıkacak balıkları, iki elbiseden herhangi birini (belirtmeden) satmak caiz değildir.

Müşterinin, köleyi azat etmesi veya müdebbir yahut kitabe anlaşması yapması ya da cariyeyi ümmü’l-veled yapması yahut satıcıya bir ay hizmet etmesi, sattığı evde oturma ya da müşterinin bir dirheme karz vermesi veya bir hediye vermesi kaydıyla yapılan alışveriş fasittir.

Bir mali aybaşında teslim etmek üzere satmak veya cariyeyi karnındaki çocuğu istisna ederek satmak fasittir. Satıcının kesip iç gömlek veya aba olarak dikmesi şartıyla kumaş satın alma veya ayakkabı yapma veya bag takma şartıyla deriyi alırsa satış fasittir. Nevruz, Mehrican, Hıristiyan orucu, müddet göstererek borçla yapılan alışveriş satıcı ile alicı bu zamanlar bilmezlerse alışveriş fasit olur.

Hacıların geleceğine, bağ bozumuna, harman ve ekin biçimine kadar borçla satış yapmak caiz değildir. Fasit alışverişte, müşteri satıcının emri ile malı teslim alırsa ve muameledeki verilen ve alınan bedel mal ise, tes. lim aldığı mal, kıymetiyle onun malı olur. Fakat her iki taraf ta bu şekil alış-verişi bozabilirler. Bu durumda müşterinin malı satması caizdir. Hür insanı, köle ile birlikte veya kesilmiş koyun (eti) ile murdar olmuş koyunu bir arada satarsa her ikisinin satış da batıl olur. Eğer (tanı) köle ile müdebbir köleyi veya kendi kölesiyle diğer bir kimsenin kölesini birlikte satarsa, ancak semenden kendi kölesinin hissesiyle akit caiz olur.

Resulûllah (s.a.s) Neces (başkasını teşvik etmek için fiyatı arttırmak) satışından, anlaşmışların anlaşmasını bozmaktan, kafileyi karşılayarak, daha şehre varmadan evvel satin almaktan, (şehirlilerin ihtiyacı olduğu halde daha pahalı satmak için) şehirlilere değil de göçebelere satmaktan ve Cuma ezanı okunduğu zaman alış-veriş yapmaktan sa kındırmıştır. Bu durumlarda alışveriş mekruh olmakla beraber bozukmaz. Birbirilerinin yakını olan iki küçük köleyi elde eden, onları ayırt edemez, birisi büyükse yine de ayırmak caiz değildir. Ayırdığı takdirde tahrimen mekruh olur; fakat alış-veriş caizdir. Eğer ikisi de büyük ise ayırt etmelerinde herhangi bir beis olmaz.

S.2. Müzabenenin hükmü nedir?

C.2. Müzebene alışverişi ki, müzabene, ağaçtaki bir miktar hurmayı tahminen aynı miktarda hazır hurma karşılığında takas etmektir ve taş atma veya dokunmakla alış-veriş caiz değildir.

Kolay Hanefi Fıkhı Soru Cevaplı
İtisam Yayınları