MÛKATEB

S.1. Mükateb nedir?

C.I. Mükateb sözlükte, Birleştirme ve toplama anlamina gelir. Birlik manasında kitabe ve kitabe kelimeleri burdan gelmektedir.

Istilahta, Mükateb kölenin tasarruf hürriyeti ile özgürlüğünün, kitabet bedeli karşılığında, birleştirilmesidir. Kitabet, köle ile mevlası arasinda, kitabet lafzıyla yapılmış bir akiddir, bu akdin gereği köle taksite bağlanmış bir malın ödemesini tamamladığında, özgürlüğüne kavuşur. Diğer bir tanım. Kitabet, belli vakitlerde ödenmesi gereken taksitli bir malin karşılığında, özgürlük sözünün vuku bulmasıdır.

S.2. Kitabetin hükmü nedir?

C.2. Mevla kölesiyle veya cariyesiyle, şart kıldığı mal karşılığında kitabet akdi yaparsa, köle mükateb olur. Alınacak malin, nakit veya mu excel ve taksitle verilmesini şart koşabilir.

Küçük köle, alışverişi biliyorsa kendisiyle kitabet yapmak caizdir.Kitabet akdi sahih olduğu zaman, mükateb köle mevlasının elinden çıkar, fakat mülkünden çıkmaz. Mükateb kölenin alışveriş yapması ve sefere gitmesi caizdir. Fakat mevlasının izni olmadan evlenemez, hibe ve az bir şey dışında, sadaka veremez, başkasına kefil olamaz.

Eğer kitabet muamelesinden sonra kölenin cariyesinden bir çocugu olursa, çocukta kitabet akdine dahil olur, hükmü, babasının hükmü gibidir ve çocuğun kazancı babasına aittir. Efendi cariyesini kölesiyle evlendirir, sonra her ikisiyle de kitabette bulunur ve bu kitabet akdinden sonra cariye bir çocuk doğurursa, çocuk cariyenin kitabet muamelesine dahil olur ve çocuğun kazancı annesine olur.

S.3. Mevlanın mükatebe cariyesiyle cinsellikte bulunmasının hükmü nedir ?

C.3. Eger mevla, mükateb cariyesiyle cinsi münasebette bulunursa. cariyeye mihr vermesi icap eder, cariyeye veya çocuğuna karşı bir cinayet işlerse, cinayetin bedelini öder, malını telef ederse tazmin eder.

S.4. Mükateb köle akrabalarını satın alırsa hükmü ne olur?

C.4. Mükateb köle, köle olan babasını veya oglunu satın aldığı takdirde onlar da kitabet akdine dahil olur.

Ummu’l-veledini satın alırsa, satın alınan cariyenin çocuğu da kitabet akdine dähil olur ve cariyenin satılması caiz olmaz.

Mükateb köle, mahremi olan fakat aralarında doğurmak ilgisi olmayan bir yakınını satın alırsa, Ebu Hanife’ye göre, kitabet akdine dahil olmaz.

S.5. Mükateb gereken malı ödemede aciz kalırsa ne hüküm uygulanır?

C.5. Mukateb bir taksiti vermediği zaman, häkim durumuna bakar, eger başkalarında bir alacağı veya gelecek malı varsa hemen acizligine hüküm vermez, iki veya üç gün mühlet verir, parayı temin edecek duru mu yoksa ve efendisi de aciz sayılmasını talep ederse, hâkim aczine hükmedip kitabeti fesheder. Ebu Yusuf’a göre, üzerinden iki ay geçmeden hâkim aciz olduğuna hüküm veremez.

Mükateb aciz kalırsa tekrar kölelik hükmüne döner, elinde bulunan bütün kazancı mevlasınındır.

S.6. Mükatebin ölümüyle kitabet akdi fesh olur mu?

C.6. Mukātebin malı olduğu halde ölürse, kitabet fesh edilmez, taksitleri kazançlarından verilir ve hayatının son demlerinde azat olduğuna hükmedilir.

Verilecek malı kalmamışsa, ancak kitabet zamanında doğmuş bir çocuğu varsa, çocuk babasının taksitlerini ödemeye çalışacak, tamamladığı takdirde babasının ölümünden evvel azat olunduğuna hükmedilir. Babasıyla birlikte çocuk da azat olmuş olur.

Kitabet döneminde satın aldığı çocuğu kalmışsa, çocuğa derhal ba babasının borcunu ödemesi talep edilir, ödeyemezse tekrar köleliğe döner.

S.7. Haram mal karşılığında kitabet olur mu?

C.7. Müslüman bir kişi, şarap veya domuz yahut kendi nefsinin kıymeti karşılığında kölesiyle kitabet akdini yaparsa, akit fasit olur. Eğer şarap verirse, azat olur, fakat çalışıp kıymetini vermelidir, belirtilen mal dan bir şey düşürülmez aksine fazlalaştırılır.

S.8. Hayvan karşılığında kitabetin hükmü nedir?

C.8. Belirsiz bir hayvan mukabilinde kölesiyle kitabet yaparsa, kitabet caiz olur.

Biri digerinin zamini olma şartıyla, iki kölesiyle kitabet akdini ya parsa, caiz olur. Birinin ödemesiyle her ikisi de azat olur. Ödeyen sonra ortağından yarısını geri alır. Mükateb kölesini azat ederse, özgür olur ve kitabet malı düşer.

S.9. Mükatebin mevlasına neler terettüp eder?

C9. Mükateb kölenin mevlası vefat ettiğinde kitabet bozulmaz, köle taksileri zamanında mevlanın vârislerine verir. Vârislerden birisi azat ederse nafiz olmaz. Bütün värisler birlikte azat ederlerse azat olur ve kitabet parası düşer

Mevlä ümmü’l-veledi olan cariyesiyle kitabet akdederse caiz olur. Mevla ölürse kitabet parası cariyeden düşer. Kendisiyle kitabet akdi yapilan cariye doğurursa, muhayyerdir. Isterse kitabet akdine devam eder, isterse kendisini aciz addeder ve mevlasının ümmü’l-veledi olur.

Müdebbiriyet kitabet akdi yaparsa, akit caizdir. Mevlası bir mal birakmadan ölürse, kitabetin tümünü vermek veya kıymetinin üçte ikisini çalışıp ödemek arasında muhayyerdir.

Kitabet akdi yaptigi cariyesini müdebber yaparsa sahih olur, ancak kadın muhayyerdir, dilerse kitabete devam eder, isterse kendisini aciz sayar ve müdebbire olur. Kitabete devam ettiğinde mevlast servet birakmadan ölürse, Ebu Hanife’ye göre, cariye muhayyerdir, dilerse belirtilen miktarin veya kıymetinin üçte ikisini çalışarak varislere öder.

S.10. Kôle kölesini mal karşılığında azat edebilir mi?

C.10. Mükateb köle, kölesini mal karşılığında azat ederse caiz olmaz, bir bedel karşılığında hibe ederse sahih degildir. Mükateb köle, kolesiyle kitabet yaparsa caizdir. İkinci köle, efendisi olan birinci koleden önce kitabet parasını verirse, valiligi birinci kölenin velisine intikal eder.

Birinci mükatebe, azat olduktan sonra parasını öderse, birinci köle velisi olur. Yani mevlası kendisiyle kitabet akdeden birinci köle olur.

Kolay Hanefi Fıkhı Soru Cevaplı
İtisam Yayınları