Şuf’a nedir, islamda mülk edinme: Şuf’a

ŞUFA

S.1. Şufa’nın tanımı ve hükmü nedir?

C.1. Şufa, sözlükte fula vezninde meful (nesne) manasındadır ve mülk etme anlamında ismi masdardır. Aynı zamanda kendisinde şufa yapılan mülke de kullanılır. Kök olarak, vitrin (teklik) zıddı, laftan (çift) gelmektedir. Araplar, “bu şey vitirdi şaf’ yaptım” kullanmalarından alınmıştır. Yani tekti ben ona bir benzerini daha ekleyerek çift yaptım.

Fikıhçıların dilinde, “şaf’i şufa yapacağı evini sattı” yani diğer evi de birleştirip satın alacağı evini sattı şeklinde kullanılır. Peygamber (s.a.s) in şefaati da buradan gelmektedir. Yani günahkârlan kurtulanlara eklemek, katmak anlamında kullanılır.

Istılahta ise, bir ortağın elinden çıkmış diğer ortağın hissesini, sattı lan kişiden almasıdır. Başka bir görüşte şufa, akar mal olmuş fiyatıyla müşteriye cebren vermektir veya eski ortağın yeni ortağa karşı, bir semen ile cebri mülkiyet hakkıdır. Şufa hakkı, öncelikle satilan malda ortak olana, ondan sonra satılan malın haklarında su ve ark gibi ortak olana daha sonra komşu olana aittir. Suda ve yolda ortak olanın ve komşunun mal ortağıyla birlikte Şufa hakkı yoktur. Eğer satilan malda ortak olan kişi şufadan vazgeçerse, şufa hakkı yolda ortak olana intikal eder, o da vazgeçerse komşuya intikal eder.

S.2. Şufa ne zaman vacip olur?

C.2. Şufa, satiş akdiyle vacip olur, şahit edinmekle istikrar bulur. Müşteri şufa’yı teslim veya hâkim şufa ile hükmettiğinde, şufadar teslim alırsa mülk edinmiş olur. Şufadar, ortak malın satıldığını öğrendiği zaman bulundugu mecliste şufa hakkını talep edeceğine dair şahit edinmeden ayrılmamalıdır, sonra mal daha elindeyse saticinin aleyhine şufa hakkını talep edeceğine dair şahit edinir veya satın alana giderek veya gayrimenkulün yanında şahit tutar, bununla şufa hakkı sabit olur. Ebu Hanife’ye göre, şufadarın gecikmesi hakkını düşürmez. Muhammed’e göre, eğer şahit edindikten sonra bir ay şufa hakkını terk ederse şufası bozulur.

S.3. Nelerde Şufa olur?

C.3. Taksimi mümkün olmazsa bile, gayrimenkulde şufa vardır. Ticaret mallarında ve gemilerde şufa yoktur. Müslüman ile zimmiler şufa’da eşittirler. Mal olan bir paha ile mülk edindiği gayrimenkulde şufa olur. Mehir olarak verilen, kadından hûl’u bedeli olarak alınan, başka evin kirası olarak verilen, kasten öldürülmenin sulh yoluyla bedeli olarak verilen ve karşılığında köle azat edilmiş evde şufa olmaz. Davalının hak kı inkår etmesinden veya hakkı ikrar etmekten süküt etmesinden dolayı sulh yoluyla verilen evde de şufa hakkı yoktur, ancak davalı sulh yoluyla hakkı ikrar edip ev alırsa şufa sabit olur.

S.4. Şufa için dava açılabilir mi?

C.4. Evet, açılabilir. Şufadar, kadıya gelip ortak malın satıldığını iddia edip şufa hakkını talep ederse, kadı davalıdan sorar, eğer davalida vacıyı şufadar yapan mülkünün olduğunu ikrar ederse hakkı sabit olur, eger itiraf etmezse, hâkim davacıdan tanık göstermesini ister, tanık gösteremediği takdirde, kadı müşteriyi, davacıyı şufadar yapan mülke sahip olduğunu bilmediğine dair yemin ettirir. Eğer davalı, yemin etmekten men olursa veya davacının şufadar olduğunu ispat eden bir delil bulunursa, kadı davalıdan mali satın alıp almadığını sorar, davalı satın aldığını Inkär ederse, şufadara davalının malı satın aldığını ispat etmesi istenir, ispat edemedigi takdirde, kadı müşteriyi (davalıyı) malı satın almadığına veya davacının zikrettiği yönden kendisine herhangi bir şufa terettüp etmediğine dair yemin ettirir. Şufadar, parayı mahkemeye getirmezse bile, şufa hakkının savunmasını yapabilir. Kadı, şufadar lehine karar verirse, şufadar parayı hemen ödemesi gerekir. Şufa yoluyla elde ettiği akarda bir kusur gördüğü takdirde, kusur ve görme muhayyerligi haklarına sahiptir. Eğer şufa sahibi satanı elinde satılmış mal olduğu halde mahkemeye getirirse, şufa hakkında dava açabilir. Hâkim müşteriyi getirmeden tanığı dinlemez. Ancak müşterinin huzurunda alışverişi bozar ve şufayı satana yükletip mesul kılar. Şufa sahibi, ortak malın satıldığını haber aldığında imkânı olduğu halde şahit tutmazsa hakkı iptal olur. Duyduğu mecliste şahit edinip, ancak taraflar aleyhine ve akarın yanında tanık edinmeyi ihmal ederse, yine hakkı iptal olur. Şufa hakkına karşılık bir bedel üzerine sulh yaparsa hakkı biter ve bedeli geri verin

S.5. Şufadar ölürse şufa ne olur?

C.5. Şufadar öldüğü takdirde şufa bozulur. Ancak müşteri ölürse devam eder.

S.6. Şufadar malını satarsa ne olur?

C.6. Şufadar, şufa hakkına sahip olduğuna dair mahkeme kararını beklemeden, şufa yapacağı malını satarsa hakkı düşer. Şufadar satıcının vekili olarak malı satarsa veya onun yerine tazmin ederse şufa hakkı kalmaz. Ancak müşterinin vekili olması şufa hakkını kaldırmaz. Satan muhayyerlik şartıyla satış yaptığı takdirde şufa olmaz ancak şart kalkar sa veya müşteri şart koşarsa şufa sabittir.

S.7. Fasit satışta şufa olur mu?

C.7. Fasit bir satışla satilan evde şufa olmaz, ancak fesih edilmediği takdirde olur. Zimmi domuz veya içki karşılığında ev alırsa ve şufadar da zimmi ise içkinin misli veya domuzun kıymeti karşılığında şufayla evi alabilir, ancak şufadar Müslüman ise içki veya domuzun kıymetini öder.

S.8. Hibede şufa olur mu?

C.8. Hibede, bir karşılık şart koşulmamışsa, şufa olmaz. Şufadar ve müşteri pahada ihtilafa düşerlerse, müşterinin sözü kabul edilir, ikisi de tanık gösterirse, Ebu Hanife ve Muhammed’e göre, şufadarın tanığı kabul edilir. Müşteri yüksek bir fiyatı, satıcı ise daha az bir miktar iddia edip daha kabzetmemişse, şufadar satıcının söylediği miktarı ödeyip mal alır ve bu miktar müşteriden düşürülür. Şufadar, satıcinın sözüne bakmadan müşterinin dediği fiyatı öderse ve satıcı müşteriye indirim yaparsa, yapılan indirim şufadardan da düşer, ancak satıcı bütün fiyatı düşürürse şufadardan düşmez, aynı şekilde müşteri satıcıya fazla ödeme yaptığı takdirde fazlalık şufadara uygulanmaz.

S.9. Şufadarlar hepsi toplanırsa hüküm nasıl olur?

C.9. Şufadarların hepsi toplandığında, şufa paylaşımı sayılarına göre yapılır, hisseler itibara alınmaz.

S.10. Şufada malın kıymeti şart mı yoksa satılan fiyata mı itibar edilir?

C.10. Bir evi ticaret mallarıyla satın alırsa, şufadar evi malın kıymetiyle alır. Eğer bir evi ölçülen veya tartılan nesnelerle alırsa şufadar onların misliyle geri alır. Bir gayrimenkulü, diğer bir gayrimenkulle satarsa şufadar her birisini diğerin kıymetiyle alır. Şufadara malın bin lira ile satildığı ulaştığında şufasından vazgeçerse, sonra daha az bir fiyatla veya değeri bin lira veya daha fazla buğday yahut arpayla satıldığını haber alırsa, önceki vazgeçmesi iptal olup şufa hakkı bakidir. Eğer mal, değeri bin (lira) tutan dinarlarla satılmış olduğu ortaya çıkarsa, iptal ettiği şufa hakkı geri gelmez.

S.11. Şufada karışıklığın hükmü nedir?

C.11. Şufadar, alıcı falan adamdır denildiği için şufa hakkından vaz geçer sonra başkası olduğu öğrenirse, şufa hakkı bakidir.

S.12. Başkasına malı alanın hükmü nedir?

C.12. Başkası için bir ev satın alan bir kimse, şufa davasında davali dır. Ancak evi müvekkiline teslim ettiği takdirde davalı olmaktan çıkar.

S.13. Şufa yapılan malda bir eksiklik çıkarsa ne olur?

C.13. Şufadar tarafından bir zira’lik mesafeyi bütün hudut boyunca bırakarak evini satarsa, şufadar komşuya şufa hakkı kalmaz. Eğer evin den bir parçayı bir fiyatla satar, sonra diğer kısmı da başka bir fiyatla sa tarsa, komşusunun şufa hakkı ancak birinci kısımda olur, ikinci kısımda ise şufa yoktur. Evi para ile satın alıp sonra para yerine elbise verirse, şufadar belirtilen parayla alır.

S.14. Şufayı düşürmek için hileye başvurmak caiz midir?

C.14. Ebu Yusuf’a göre, hile yapıp şufayı düşürmek caizdir. Muhammed’e göre, mekruhtur.

S.15. Meşfu arazide bina veya ağaç dikmenin hükmü nedir?

C.15. Müşteri aldığı yerde ev yapar veya ağaç diktikten sonra şufadara şufa hakkı verilirse, şufadar muhayyerdir. Dilerse verilen paraya ev ve ağaçları söküp fiyatlarını katarak alır, isterse müşteriyi, evini ve ağaçlarını sökmeye zorlar. Şufadar araziyi alıp ev yapar veya ağaç dikerse, sonra başkasının malı olduğu meydana çıkarsa ancak arsa için verdiği parasını geri alabilir.

S.16. Satılan arazideki meyvelerin hükmü nedir?

C.16. Hurmaların dallarda olduğu bir araziyi alırsa, hurmalarla beraber alır, müşteri meyveleri topladığı takdirde şufadardan meyvelerin karşılığı düşer. Şufadar, mahkeme kararıyla aldığı evi görmemişse, görme muhayyerliği hakkı vardır, bir kusur bulduğu takdirde, müşteri beri olmayı şart koşmuşsa bile, geri verebilir.

S.18. Müeccel satışın hükmü nedir?

C.18. Müşteri, borçla satın aldığında şufadar muhayyerdir. İsterse hazır para verir alır, isterse borç zamanın gelmesini bekler parayı verir ve alır.

Ortaklar gayrimenkul aralarında taksim ettiklerinde taksimden ötürü komşularına şufa hakkı yoktur. Şufadar satılan evdeki hakkından vazgeçerse, sonra müşteri de görme şartlı caymakla veya kadı’nın hükmüyle bir kusur gördüğünden geri verirse, artik şufadarın malda şufa hakkı kalmaz. Eğer kadının hükmü olmaksızın veya aralarındaki alışveriş hükmünü kaldırmak suretiyle geri verirse şufadarın hakkı bakidir.

Kolay Hanefi Fıkhı Soru Cevaplı
İtisam Yayınları