Hasta Namazı Nedir? Hasta Olan Namazını Nasıl Kılar?

Hasta Olan Kişinin Hanefi Şafii Maliki ve Hanbeli Mezheplerine Göre Namazı Nasıl Kılmalı?

Dinimizdeki bütün yükümlülükler insan­ların güç yetirebilecekleri ölçüde konmuş­tur. Allah Teala, kullarını takatlarının üstünde bir şeyle mükellef kılmamıştır. Bu durum muamelatla ilgili konularda olduğu gibi, ibadetle İlgili konularda da geçerlidir. Mükellefiyet açısından sıhhatli bir kimse ile hasta bir kimse aynı değildir. Hasta olana hastalığının durumuna göre birtakım ko­laylıklar sağlanmıştır. Bunlar, ya dinen yükümlü olunan görevin edasının kolaylaştırılması veya hastalığının durumuna göre, ser’i mükellefiyetinin edasının tehir edilişi, ya da bazı durumlarda iyileşinceye kadar yükümlülüğün tamamen kaldırılması şek­lindedir. Yine, korkulu zamanlar güvenlik içinde bulunan zamanlar aynı kabul edil­memiş ve korkulu zamanlar için ibadetlerin edasında bir kısım kolaylıklar sağlanmıştır.

Hasta olan kimselerin namazlarını nasıl kılacağı bizzat Hz. Peygamber tarafından açıklanmıştır. Sahabeden İmran b. Husayn (r.a.)( basur hastalığına mübtela olduğu için namazı nasıl kılacağını Peygamberimi­ze (s.a.) sorduğunda o, şu cevabı vermiştir: “Ayakta kıl; gücün yetmezse oturarak, ona da gücün yetmezse yan yatarak kıl” (et-Tirmizî, Sa!ât, 157; Ebû Dâvud, Salât, 175). Bu hadi-sin bazı rivayetlerinde, İmran b. Husayn, sadece basurdan söz etmeyip bir çok has­talığa mübtela bir kimse olduğunu söyle­miş ve mezkur cevabı almıştır (Ahmed Naim, Tecrid, III, 398 Ahmed b. Hanbel, Müsned’den naklen).

Sahabeden İbn Mes’ud, Cabir ve İbn Ömer (r.a.) başta olmak üzere müfessirler-den bir kısmı, “… Onlar, ayakta dururken, otururken, yanları üzerinde yatarken (her vakit) Allah’ı anarlar...” (Âl-i İmrân 3/191) mea­lindeki âyetin namaz hakkında nazil oldu­ğunu, dolayısıyla bu âyeti, namazı ayakta kılamayanın oturarak, oturarak kılamaya-nın uzanarak kılabileceği hükmünü içerdi­ğini söylemişlerdir.

Peygamberimizin (s.a.) bu konudaki açıklamasını esas alan müçtehitler, hasta olan birisinin ayakta duramayacak durum­da olması halinde oturarak, oturamayacak durumda ise uzanarak namaz kılabileceği hususunda   fikirbirliği   etmişlerdir. Aynı şekilde, rükû ve secdeleri yapamayacak durumda hasta olan kimsenin bu rükünleri otururken, oturamıyorsa uzanmış olduğu halde başıyla işaret etmek suretiyle (ima ile) de yerine getirebileceği konusunda da müttefiktirler.

İma ile de namaz kılamayan kimseden ise, namaz mükellefiyetleri iyileşinceye kadar düşer ve bir görüşe göre, eğer bir günlük (beş vakit) ise kazaya kalır, daha fazla İse sakıt olup, (uzun süreli baygınlık geçiren kimse gibi) kazasıyla da yükümlü olmaz; diğer bir görüşe göre ise, az da olsa çok da olsa kazaya kalır, daha sonra sıhhatına kavuştuğunda bunları kaza et­mesi gerekir. Hanefî mezhebinde bu görüş­lerden her ikisine göre de fetva verilmiştir. Fakat birinci görüş sonraki Hanefî alimle-rince tercihe şayan görülmüştür.

Hanefî mezhebi kaynaklarındaki açıkla­malara göre, ima ile de olsa namaz kılama­yan kimsenin bu sürede geçirdiği namazları kaza edip etmeyeceği konusundaki ihtilâf, esasen hastanın o esnada aklî melekeleri­nin yerinde olup olması ile ilgilidir. Buna göre, eğer hasta aklî melekeleri yerinde olmaksızın beş vakitten (bir günlükten) fazla bir süre ima ile namazdan aciz kalmış ise, bu kimseden belirtilen süre içinde kı­lamadığı namazları kaza etme yükümlülü­ğünün düşeceği konusunda Hanefîler müt­tefiktirler. Yine, hastanın aklî melekeleri yerinde olduğu halde acizlik durumu altı vakitten az sürerse, bu kimsenin o namaz­ları kaza etmesinin gerekeceği konusunda da müttefiktirler. Esas ihtilâf edilen konu, acizliğin hastanın aklî melekeleri yerinde olduğu halde altı vakit ve daha fazla sür­mesi durumu ile acizlik altı vakitten az sürdüğü halde hastanın aklî melekelerinin yerinde olmaması durumudur. Yukarıda belirtildiği üzere Hanefîler’den bir kısmına göre bu durumlarda da kaza gerekirken, bir kısmına göre kaza gerekmez.

İmâm Mâlik uzun süre ima ile dahi na­maz kılamayan kimsenin sıhhatına kavuş­tuğunda bu namazları kaza etmesi gerek­meyeceği görüşündedir.

Şâfiîler’den bir kısmı, Hanefîler’in bir kısmında olduğu gibi, uzun süre ima ile dahi olsa namaz kılamayan bir kimsenin sıhhatına kavuştuğunda kaza etmesi gere­keceğini söylerlerken, diğer bir kısmına -Şâfiîler’in çoğunluğuna- göre, baş hareketi ile imadan da aciz olan bir kimse hiç değil­se gözleriyle ima eder, bundan da aciz ise, namaz hareketlerini diliyle icra eder, dili de tutulursa, Kur’ân kıraatini ve namazdaki zikirleri kalbinden geçirir; ve dolayısıyla, aklî melekeleri yerinde olduğu sürece na­maz yükümlülüğü düşmez. Bazı Şafiî bil­ginlere göre ise, uzun süre ima İle dahi olsa namaz kılamayan kimsenin, sağlığına ka­vuştuğunda, bu namazları kaza etmesi gerekir.

Müçtehit imamlar, hastanın namazı otu­rarak kılarken ne şekilde oturacağı ve uza­narak kılarken de ne şekilde uzanacağı konularında, hükme esas teşkil edebilecek rivâyetlerdeki farklılıklar sebebiyle ihtilâf etmişlerdir. Bazıları bağdaş kurarak otur­maya cevaz verirken, bazıları bağdaş kur­mayı mekruh görmüşlerdir. Başta, sahabe­den İbn Mes’ud olmak üzere müçtehitler-den bazılarına göre, -namaz oturuşu ol­madığı için- bağdaş kurarak oturmak mek­ruhtur. İmâm Ebû Yusuf’a göre oturarak namaz kılabilen bir hasta, namazı bağdaş kurarak kılabilir. Müçtehitlerin çoğunluğu­na göre, sol ayağı üzerine (namaz oturuşunda olduğu gibi) oturarak kılar. Hanefî kaynaklarda oturuş şekli konusunda temel kural şöyle belirtilmiştir: Sağlam bulunan görüşe göre, hastanın, kendisine zarar vermemek üzere kolayına gelen şekilde oturarak kılmasında bir kerahet yoktur. Buna göre, hasta isterse diz çöker, isterse bağdaş kurar, isterse dizlerini dikip elleriyle dizlerini sararak oturur. Bu konuda hasta­nın durumu önemlidir, kendi durumuna en uygun ve zararsız halde oturabilir.

Aynı şekilde, namazını uzanarak kılacak hastanın nasıl uzanacağı, sırtüstü yatarak mı, yoksa sağ tarafı üzerine yatarak mı uzanması gerekeceği konusunda da müç-tehitler arasında farklı görüşler mevcuttur. Bazı müçtehitler, hastaya nasıl kolay gelir­se öyle yapması gerekeceği, bu konuda bir evleviyetin bulunmadığı kanaatindedirler. Mâliki, Şafiî ve Hanbelîler’e göre evlâ olan, hastanın (eğer mümkünse) sağ yanı üzeri­ne yatarak, değilse sırtüstü yatarak namaz kılmasıdır.

Hanefîler’e göre ise, ima ile namazını kı­lacak olan hasta bir yere dayanarak veya yaslanarak da olsa oturarak kılamıyorsa evlâ olan, sırtüstü yatarak kılmasıdır. Şayet bu olmazsa veya zor gelirse, sağ yanı üze­rine yatarak kılmaya çalışır. O da mümkün olmaz veya zor gelirse, sol yanı üzerine yatıp ima ile namazını kılabilir. Bir yere veya bir şeye dayanarak veya yaslanarak ayakta durabilecek kimselerin oturarak kılmaları, İmameyn’e göre -ki mezhepte tercih edilen görüştür- caiz değildir. Aynı şekilde, bir yere yaslanarak da olsa otura­rak kılması mümkün olanın yatarak kılma­sı, mezhepte tercih edilen görüşe göre caiz değildir.

Hanefî mezhebi kaynaklarındaki açıklamalara göre hastanın yatarak namaz kıla­bilmesi için oturarak kılmaktan, oturarak kılabilmesi için ayakta kılmaktan gerçekten aciz olması veya aciz hükmünde sayılması gerekir. Ayakta durması veya oturması imkânsız olmamakla beraber, bu durumda şiddetli acı duyuyorsa veya objektif ölçüle­re göre hastalığının artması yahut uzama­sından endişe ediliyorsa hükmen imkânsız­lığın bulunduğu kabul edilir. İmâm Mâlik gibi bazı müçtehitlere göre ise, gerçekten veya hükmen acizliğin bulunması şart ol­mayıp, zorluk varsa oturarak veya yatarak kilınabilir.

Namazı oturarak kılabilmek için hakika­ten veya hükmen acz halinin şart oluşu farz namazlar hakkındadır. Nafile namazlarda ise, müçtehitlerin çoğunluğuna göre bir mazeret bulunsun veya bulunmasın otura­rak kılmak caizdir. Ancak, nafile namazları, mazereti olmadığı halde oturarak kılmanın sevabı, ayakta kılmanın sevabının yarısı kadardır.

İma ile namaz kılınırken, secdenin iması­nın rükûdan ayrılması için, mümkünse biraz daha eğilerek yapılmaya çalışılmalı­dır. Namazını ima ile kılan bir kimse, müm­kün olduğu halde bunları birbirinden ayıra­cak şekilde yapmazsa namazı sahih olmaz. Yattığı yerde ima ile namaz kılan kimsenin -İmayı kıbleye karşı yapabilmek için- boy­nunun altına mümkünse yüksekçe bir şey konur. Ancak, secde yapmaktan aciz olan hastanın üzerine secde yapması için önüne yüksekçe bir şey konmamalıdır. Bu uygu­lama Peygamberimiz (s.a.) tarafından tasvip edilmediğinden, mekruhtur.

Namazını oturarak veya uzanarak kıl­makta olan bir hasta, bir kısmını bu şekilde kıldıktan sonra namaz esnasında sıhhatına kavuşsa ve artık ayakta durabilecek olsa, namazının geriye kalan kısmını ayakta tamamlayabilir mi, yoksa bu namazı yeni baştan mı kılması gerekir?

İmâm Şafiî, İbnu’l-Kasım, Züfer ve Taberi’nin de İçinde bulunduğu müçtehit-lerden bir çoğuna göre, böyle bir kimse namazının geriye kalan kısmını ayakta kılarak önceki üzerine bina eder. İmâm Ebû Hanîfe ve iki talebesine göre de, eğer hasta oturarak kılmakta ise sıhhata kavuşunca geriye kalanı ayakta kılarak önceki üzerine bina eder; fakat hasta ima ile namaz kıl­makta iken sıhhatına kavuşmuşsa ve yeni halinde oturarak bile rükû ve secde etmeye gücü yetiyorsa, artık namazını önceki ha­liyle kıldığı namazın üzerine ekleyemez, bu durumda tümünü yeni baştan kılması ge­rekir. Yine yatarak ima ile namaz kılan kimse, oturarak ima ile namaz kılmaya gücü yeter hale geldiğinde önceki üzerine bina edemez ve namazını yeni baştan kıl­ması lazımdır. Kaynak: İslamda inanç ibadet ve günlük yaşam

Şafi mezhebine göre hasta namazı