Hıristiyan İnanç Esasları

Bilindiği üzere kredolar ya da inanç bildirgeleri kişisel iman ikrarı tarzında düzenlenmiş resmi inanç doktrinlerinin özetidir. Hıristiyanlık tarihine baktığımızda bir dizi kredonun varlığını görürüz. Ancak bunlar­dan iki tanesi -Havariler ve İznik-Kadıköy Kredoları- Hıristiyanlar için son derece önemlidir. Her pazar günü milyonlarca Hıristiyan bu inanç akidelerini kiliselerde ezbere okumaktadır.

Havariler Akidesi

Her şeye gücü yeten Baba Tanrı ‘ya inanıyoruz, O göklerin ve yerin yaratıcısıdır;
Onun biricik oğlu ve Rabbimiz İsa Mesih’e de iman ediyoruz, O kutsal ruh tarafından gebe bırakılmış,
Bakire Meryem’den doğmuştur
Pontus Pilate’nin yönetimi altında acı ve ıstırap çekmiş, Çarmıha gerilmiş, ölmüş ve gömülmüştür.
Cehenneme indi ve oraya galip geldi
Üçüncü günde ölümden dirildi ve göğe yükseldi Her şeye gücü yeten Baba Tanrı’nın sağ yanında Ölüleri ve dirileri yargılamak için tekrar gelecek
Kutsal Ruha, Kutsal Katolik Kilisesine, azizlerin iştirakine, günah­ ların affına, ölümden dirilmeye ve ebedi yaşama inanıyorum.

İznik Akidesi

Her şeye gücü yeten ve tek olan Baba Tanrı’ya inanıyoruz,
O göklerin, yerin ve bu ikisi arasında bulunan görünür-görün­ mez her şeyin yaratıcısıdır.
Tek rab olan İsa Mesih’e de inanıyoruz
O Tanrı’nın biricik oğludur, ezeli olarak Tanrı’dan sudur etmiş­ tir.
O Tanrı’dan Tanrı, ışıktan ışık ve hakiki Tanrı’dan hakiki Tan­ rı’dır.
O yaratılmamıştır, doğrudan Tanrı’dan meydana gelmiş ve onunla aynı cevhere sahiptir.
Onun sayesinde her şey yaratılmıştır
Bizim ve bizim günahlarımız için gökten yeryüzüne inmiştir
Kutsal Ruhun kuvvetiyle bakire Meryem’den beden almış ve beşer olmuştur.
Bizim için Pontus Pilate’nin idaresi altında çarmıha gerilmiştir Acı çekmiş, ölmüş ve gömülmüştür
Kutsal kitaplara göre üçüncü günde ölümden dirilmiş ve göğe yükselmiştir.
Baba’nın sağ yanında oturmaktadır.
Yaşayanları ve ölenleri yargılamak için muzaffer bir şekilde tekrar gelecektir.
Onun krallığının sonu yoktur.
Baba’dan ve Oğul’dan sudur eden yaşamın vericisi olan Rab Kutsal Ruha inanıyoruz.
Baba ve Oğul ile birlikte ona da tazim ve ibadette bulunul­ maktadır.
O, peygamberler aracılığıyla konuşur
Tek bir kutsal Katolik ve apostolik Kiliseye inanıyoruz. Günahların affı için tek bir vaftizi kabul ediyoruz.
Ölülerin dirileceğini ve ahiret hayatının geleceğini bekliyoruz.
Bu iki inanç akidesi incelendiğinde onların şu üç önemli temel Hıristiyan inancını/dogmasını barındırdığı dikkati çeker:

1. Teslis

Hıristiyanlar, Baba, Oğul ve Kutsal Ruh adı altında “üç kişilikte tek bir Tanrı”nın varlığını tasdik ederler. Hıristiyan inancına göre Baba, kainatı yaratmıştır; Tanrı’nın inkarnasyonu olan Oğul, günahın gücün­ den/esaretinden insanlığı kurtarmak üzere bedenleşmiş, kendini çar­ mıhta feda etmiştir; Kutsal Ruh ise ilah! sevgiyi insanın kalbine ve gön­ lüne vermektedir.
‘Üçlükte birlik’ veya ‘birlikte üçlük’ şeklinde ifade edilen bu doktri-
. nin akılla kavranabilecek bir şey olmadığı ancak imanla idrak edilebilece­ ği zaman zaman ileri sürülür. Dahası, Hıristiyan teologları onun “ilahi bir sır/gizem” olduğunu ve ona olduğu gibi iman edilmesi gerektiğini savu­ nurlar. Baba, Oğul ve Kutsal Ruh üçlüsü şeklinde formüle edilen bu dokt­ rin Matta İncili 28: 19’da yer alan ve isa’nın ölümden dirildikten sonra Ce­ lile bölgesinde taraftarlarına görünerek onları, mesajını tüm uluslara yay­ makla görevlendirdiği pasajda geçer: “İsa yanlarına geldi ve onlara şöyle dedi: Gökte ve yeryüzünde bütün hakimiyet bana verildi. Şimdi, siz gidip bütün milletleri şakirt edinin, onları Baba, Oğul ve Kutsal Ruh ismiyle vaf­ tiz eyleyin. Size emrettiğim her şeyi onlara öğretin… ” Bu formül Matta İn­ cili dışında Pavlus’un Korintliler’e ikinci mektubunda da geçmektedir:

“Rab İsa Mesih’in lütfu, Tanrı sevgisi ve Kutsal Ruh’un paydaşlığı hepiniz­ le birlikte olsun” (il. Korintliler 13: 14). “Tanrı, üç şahısta tek bir tabi­ ata/cevhere sahiptir (God is una substantia, one being or nature, et tres personae, three persons)” şeklinde Batı’da standartlaşan terminoloji 3. yüzyılın başlarında yaşayan ünlü Kilise Babası Tertullian’a kadar geri gö­ türülmektedir. 325 İznik ve 381 İstanbul konsillerinde bu doktrin, Kilise­ nin resmi inanç öğretisi olarak kabul edilerek dogmalaştırılmıştır.

1. İnkarnasyon/Hulul ya da Tenleşme

Bu doktrin Tanrı’nın İsa Mesih’te bedenleşerek yeryüzünde be­ şer hayatı yaşamasını ifade etmektedir. Hıristiyanlara göre İsa, sadece bir peygamber veya öğretmen değil aynı zamanda hem hakiki olarak beşer hem de aynı zamanda ilahi olan Tanrı’nın biricik oğludur. Böyle­ ce İsa, ilahiliği bağlamında Tanrı ile; beşeriliği bağlamında ise insanlık­ la özdeşleştirilmektedir. İmparator Konstantin’in 313 Milan fermanıyla Hıristiyanlığı koruma altına almasından sonra, imparatorlukta tesis edilen barış tek bir birleştirici Hıristiyan inancının gerekliliğini zorunlu kılmıştı. Bunun üzerine Konstantin 325 yılında “kilisenin ve imparator­ luğun düzenini sağlam temellere oturtmak için” İznik Konsilini topla­ mış ve ilk defa bu konsilde Kilise, İsa’yı Tanrı’nın bedenleşmiş oğlu olarak ilan etmek için resmi olarak Yunan kültüründen ousia terimini almıştır. Buna göre İsa, Baba ile aynı cevhere sahip olarak görülmüştür (jesus was homoousios toipatri). Böylece, İncillerde İsa için kullanılan mecazi ifadeler teolojik amaçlar için kullanılarak sonunda felsefi ta­ nımlarla şekillendirilmeye başlamıştır. Sonuçta da mecazi anlamda Tanrı oğlu olan İsa, Kutsal Teslisin ikinci şahsı olan metafizik anlamda Tanrı’nın oğlu konumuna getirilmiştir. İznik konsilinde Kilise tarafın­ dan resmi olarak onaylanan bu inanca göre İsa bir beşeri hayat yaşa­ yan ezeli-ilahi oğul ve bir Logos’ tur (kelam). O, hem bütünüyle ilahi, hem de bütünüyle beşeri bir tabiata sahiptir. Bu inanç esasına dayanan geleneksel Hıristiyan inancı bir dogma halini almış ve çeşitli şekillerde hem fertler hem de resmi kilise organlarınca ifade edilmiş ve halen de ifade edilmeye devam etmektedir.
Bununla birlikte bazı Hıristiyan teologları şu üç nedenden yola çı­ karak İsa’nın Tanrı ile aynı cevhere sahip bir varlık olduğunu yeniden değerlendirerek inkarnasyon doktrininin literal olarak değil mecazi ola­ rak anlaşılması gerektiğinin altını çizmektedir.

1. Son dönemlerde yapılan araştırmalara baktığımızda İsa’nın kendisinin “Tanrı veya Kutsal teslisin ikinci şahsı olan Tanrı’nın oğlu” olduğunu öğretmediğini, aksine onun devamlı surette kendinin bir ‘in­sanoğlu’ olduğunu insanlara öğrettiğini görmekteyiz. Hatta Markus 10: 18’e göre İsa, Tanrı’dan başka bir varlığa ilahilik atfetmeyi küfür ola­ rak telakki etmektedir.
2. Hıristiyan yetkililer ve teologlar, İsa’nın hem tam bir tanrı hem de tam bir beşer olduğu şeklindeki geleneksel Hıristiyan dogmasını an­ laşılabilir bir şekilde izah edememektedirler. Şu sorular hala insanların zihinlerini kurcalamayı sürdürmektedir: “İsa aynı zamanda nasıl ilahi olarak her şeye gücü yeten (kadir-i mutlak) ve beşeri olarak zayıf ve zavallı, ilahi olarak her şeyi bilen ve beşeri olarak cahil; ilah! olarak ebe­ di, sonsuz, evrenin kendi-kendini var eden yaratıcısı ve beşeri olarak geçici, sonlu ve başkasına bağımlı bir varlık olabilir?
3. İnkarnasyon doktrininin literal olarak anlaşılması Hıristiyanların diğer dinsel geleneklerle ve onların mensupları ile olan ilişkilerine tamir edilemez zararlar vermektedir. Zira İsa’nın Tanrı’nın oğlu ve dolayısıyla da tanrı olarak kabul edilmesi Hıristiyanlığın bizzat Tanrı’nın kendisi ta­ rafından kurulmuş bir din olduğunu ve dolayısıyla da onun diğer dinler­ den daha üstün olduğunu ima etmektedir. Bu ve benzeri argümanlardan hareketle günümüzdeki bazı önemli muhafazakar ve liberal Hıristiyan i­ lahiyatçılar, bizzat İsa’nın kendi ifadelerine dolayısıyla da İncillere daya­ nılarak inkarnasyon doktrinin savunulamayacağını ifade etmektedir.