İslamda Boşama Çeşitleri:

Ric’î Talâk, Bain talak, Sünnî Talâk ve Bid’i Talâk

Dinimizde Boşanma Türleri

İslam hukuk doktrininde boşama, dönülebilir olup olmamasına göre ric’i ve bâin; sünnete uygun olup olmayışına göre de Sünnî ve bid’î boşama adlarını alır ve her biri farklı hukuki değerlendirmelere konu olur.

1. Ric’î Talâk

Kocaya yeni bir nikâha ihtiyaç olmadan boşadığı kanısına dönme imkânı veren boşama türüne dönülebilir boşama anlamında “ric’î talak” denir. Bir ric’t talaktan bahsedebilmek için evliliğin zifafla fiilen başlamış bulunması ve Hanefîlere göre boşamanın sarih sözlerle, şiddet ve mübalağa ifade etmeyen bir tarzda yapılmış olması gerekmektedir. Ayrıca bu boşamanın üçüncü boşama olmaması da şarttır. Bu durumda koca, iddet süresi içerisinde dilerse eşine geri dönebilir. Bunun için yeni bir nikah yapmaya, yeni bir mehir ödemeye gerek yoktur. Esa sen bu özelliğinden dolayı bu boşama türüne ric’î talak denmiştir. Dönme kocanın açık bir beyanla karısına geri döndüğünü söylemesiyle olabileceği gibi, evlilik yaşamına fiilen geri dönmesiyle de olabilir. Bu özelliği dolayısıyla ric’î talakta eşler derhâl birbirlerinden ayrılmak zorun da değildirler. Dönmenin şahitlerle tespit edilmesi İmam Şâfiî ve Ahmed b. Hanbel’in bir görüşüne, ibni Hazm’a ve bazı Şii hukukçulara göre şarttır. Diğer mezhepler bunu şart olarak kabul etmezler, müstehap sayarlar.

Ric’î talakta evlilik, iddet süresince de devam ediyor kabul edilir. Bu sebeple dönüş hakkının da bu süre için de kullanılması gerekir. Bu süre dönüş yapılmadan geçirilirse iddetin bitimiyle ric’î talak bain talaka dönüşür.
Dolayısıyla geri dönmek için artık bain talâkta aranan şartlar geçerli olur.

Evliliğin iddet bitimine kadar devam edecek olması miras ve mehir hukuku açısından da önemlidir. Boşanma vadeli mehirin vadesi iddet bitene kadar gelmediği gibi, taraflardan birisinin ölmesi durumunda evlilik devam ettiği için sağ kalan eş diğerine mirasçı olur.

2. Bâin Talâk

Kocaya boşadığı eşine ancak yeni bir nikâhla dönme imkânı veren boşanma şeklidir. Bu boşama, kocanın eşini üçüncü boşaması ise yeni bir nikâh da tarafların bir araya gelmesi için yeterli değildir; aralarında büyük ayrılık denilen beynûnet-i kübra meydana gelmiştir. Kadının daha önce belirtildiği üzere bir başkasıyla geçerli bir evlilik yapmadan ilk eşine dönmesi mümkün değildir.

Hangi tür boşamalar bâin talâktır? Nikâh yapılıp zi faf yapılmadan meydana gelen boşanmalar, tarafların anlaşarak boşanmaları (muhâlea) veya kocanın üçüncü boşama hakkını kullanarak yaptığı boşama bâin talaktır. Bunların dışında Hanefîlere göre kocanın kinayeli sözler le ve şiddet veya aşırılığı ifade eden kelimelerle yaptığı boşamalar da bâin talâk olarak kabul edilir. Şâfiî ve Hanbeli hukukçular bu tür boşanmaların ric’î talak olduğu görüşündedirler.

Bain talak, evliliğe derhal son verir. Evlilik kesin olarak sona erdiğinden boşanma vadeli mehirin vadesi gelmiş kabul edilir. Boşanmış eşler artık birbirlerine mirasçı da olmazlar. Bunun tek istisnası ölümcül bir hastalığa ya kalanan kocanın eşini onun rızasını almadan bain talak la boşamasıdır. Bu durumda kocanın eşini mirasından mahrum etme niyetiyle boşadığı kabul edilir ve bu bir hakkın kötüye kullanımı addedilerek korunmaz. Boşan ma her halükârda geçerlidir, ancak koca öldüğünde ka dın sanki boşanmamış gibi kocasına mirasçı olur. Yalnız kocanın ölümünün kadının iddet bekleme süresi içinde vuku bulması gerekmektedir. Ahmed b. Hanbel’e göre kadın ilk kocasının ölmesinden önce bir başkasıyla evlenmemiş ise ölüm kadının iddeti bittikten sonra da gerçekleşse kadın kocaya mirasçı olur. Imam Malik ise daha ileri giderek kadın başka bir erkekle evlenmiş de olsa ilk kocasına mirasçı olur demektedir. Ölümcül hastalık (ma raz-ı mevt) kişiyi normal işlerini yapmaktan alıkoyan ve hastalığın başlangıcından itibaren bir yıl içinde ölümle nihayet bulan hastalıktır. Böyle bir durumda ölümcül hastanın yapmış olduğu üçüncü şahıslara zarar veren bazı hukuki işlemler, içinde bulunduğu halet-i ruhiye ile yapıldığı göz önüne alınarak geriye dönük olarak iptal edilir. Burada da boşama değil, mirasa ilişkin sonuçları iptal edilmiştir. Ne var ki bu örnekte ölümcül hasta değil de kadın bir sebeple ölürse boşama geçerli olduğundan koca olen karısına mirasçı olamaz.

3. Sünnî Talâk

Boşama, Kur’an’daki genel ilkelere ve Hz. Peygamber’in bu yöndeki açıklama ve tavsiyelerine uygun olarak yapılıp yapılmadığına göre Sünní talâk, bid’i talâk şek linde de tasnif edilmektedir. Bu ayrım hukukî olmaktan ziyade dinî-ahlâkî boyutlu bir ayırımdır ve esas itibarıyla, kocanın objektif hukukî kriterlere bağlanamamış boşama yetkisini onun dindarlığına havale ederek kısıtlama ve sinırlama amacı gütmektedir.

İsminden de anlaşılacağı üzere Sünni boşama, Hz. Peygamber’in bu konuda getirdiği ölçü ve sınırlamalara riayet edilerek yapılan boşama şeklidir. Her şeyden önce Sünni boşanmanın ric’î talak olması gerekmektedir. Burada evlilik birliğine geri dönüş kapısının kapatılmaması ve taraflara, daha doğrusu eşini tek taraflı irade beyanıyla boşayan kocaya yeni bir düşünme imkânı tanınmak istenmektedir. Ayrıca kadının temizlik süresi başladıktan sonra ancak onunla cinsi ilişkide bulunulmadan boşanması ve bu boşamanın bir boşama olması gerekmektedir. Bu da yine aynı hedefe, evlilik birliğini koruma hedefine yöneliktir. Hanefîler her temizlik süresi içinde bir boşa ma ve art arda üç temizlik süresi içinde üç boşama ger çekleştirip neticede büyük ayrılığın meydana gelmesini de Sünni talâk kabul ederler.

4. Bid’i Talâk

Bid’at tabiri, sünnetin mukabili ve zıddı olarak da kullanılmakta olduğundan burada bid’î talâk, sünnete aykırı biçimde gerçekleştirilen boşamayı ifade etmektedir. Bu bakımdan genel olarak Sünni olmayan her talak bid’i ka bul edilir. Kişinin temizlik süresi dışında veya temizlik süresi içinde olmakla birlikte karısıyla cinsel ilişkide bulunduktan sonra veya aynı temizlik süresi içinde birden fazla boşama durumunda ortada sünnete uygun olmayan yani bid’i bir boşanma vardır.

Talakın Sünni-bid’i ayırımının sonuçları hukukçuların büyük çoğunluğuna göre hukukî olmaktan ziyade dinîdir. Yani sünnete uygun olmayan boşamalar da dinen hoş görülmemekle birlikte hukuken geçerlidir. Ancak Şif-Imâmiyye hukukçularına ve Zähirilerden Ibn Hazm’a göre bidî talâk hiç geçerli değildir. Ibn Teymiyye ve Ibn Kayyim el-Cevziyye’ye göre aynı temizlik süresi içinde birden fazla olarak gerçekleştirilen bidî talâk, bir talak olarak geçerlidir.

Kaynak Diyanet Aile İlmihali

BENZER KONULAR:

Talak Ne Demek? Kısaca

Bain Talak Nedir? Kısaca

Ric’i Talak Ne Demek?

Tefvizi talak ne demek?

Boşama Yetkisinin Kadına Verilmesi (Tefvizi-Talak)