Temel İbadetler / İslam’ın Şartları

İslam’da belirli şekil ve kurallara bağlanmış olan ibadetler temel i­badetler olarak bilinir. Kelime-i Şahadet’in de eklenmesiyle bu temel ibadetler yaygın şekilde İslam’ın şartları olarak bilinir ki bunlara dinin direk­leri de denilir. Temel ibadetler için muayyen şekil ve kuralların belirlen­mesinin önemli bir sebebi bunların birer şiar değeri taşıması, yani dıştan bakıldığında yapılanın İslam’a has bir ibadet olduğunu göstermesidir.

NAMAZ

Temel ibadetler arasında Kur’an’da en fazla vurgulanan namazdır. Namaz belirli kurallar ve davranışlar dahilinde yapılan bir ibadettir. Na­ maz, kıyam (kıbleye yönelerek ayakta durmak), kıraat (Kur’an’dan bazı ayetler okumak), rüku (eğilmek), secde (secdeye kapanmak) ve son oturuştan ibaret şekli davranışları içerir. Namazda Allah’a hamd edilir, ona yönelik övgüler yapılır ve ona dua edilir. Namazın her rekatında Kur’an’ın ilk suresi olan Fatiha okunur:
Alemlerin Rabbi Allah’a hamdolsun. Rahman’dır, Rahim’dir.
Din gününün (mükafat ve ceza gününün) malikidir.
Ancak sana ibadet/kulluk eder, ancak senden yardım dileriz. Bizi doğru yola ilet.
Nimet verdiğin kimselerin yoluna; kendilerine gazap edilmiş olanların ve sapmışların yoluna değil (1 . Fatiha, 1-7).
Allah’ın kişiye şah damarından daha yakın olduğunu belirten İs­ lam, namazı kişinin gündelik yaşamında özel bir amaçla Allah’la baş başa kaldığı bir an olarak değerlendirir ve dolayısıyla Hz. Muhammed’in bir sözüne yansıdığı şekilde namazı inanan kişinin miracı olarak tanımlar.
Namazın birçok çeşidi olmakla birlikte genel olarak farz (yapıl­ması zorunlu olan) ve nafile (isteğe bağlı olan) şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Farz namazlar günlük olarak beş vakit namazı içerir. Bunlar sabah gün doğmadan, öğle, ikindi, akşam ve yatsı vakitlerinde kılı­nır. Günlük vakitlerde namazlar farz ve nafile ya da yaygın olarak adlan­dırıldığı şekilde sünnet namazlardan oluşur. Namazın kıyam, kıraat, rü­ku ve secdelerden oluşan her birimine ‘rekat’ adı verilir. Her iki rekat’tan sonra oturulur; her namazın sonunda ise bir son oturuş yer alır. Namaz sağa ve sola selam verme ile tamamlanır. Vakit namazlarının toplam rekatları farklı farklıdır. Örneğin sabah namazı iki rekat sünnet ve iki rekat farz olmak üzere toplam dört rekat olarak kılınır. Öğle na­mazı ise dört rekat sünnet, dört rekat farz ve iki rekat son sünnet olmak üzere toplam on rekattır. Vakit namazlarının farzları cemaat halinde kılınması daha makbul sayılır. Vakit namazlarının yanı sıra ayrıca cuma günü öğle vakti cemaat halinde kılınması zorunlu olan cuma namazı vardır. Cuma namazı öğlen namazı yerine kılınır ve cuma hutbesi deni­ len hatibin yaptığı bir konuşma ile iki rekatlık cemaatle kılınan bir farz namazı içerir. Cuma namazının farzından önce ve sonra kılınan nafile namazlar da vardır. Bunlardan başka Ramazan ve Kurban bayramların­ da kılınan vacip hükmündeki cemaatle kılınan namazlar ile korku na­ mazı, şükür namazı ve benzeri namazlar da vardır. Bu arada cenaze için kılınan rükusuz ve secdesiz cenaze namazı ise aslında cenaze için yapı­lır.

Namaz esnasında kıbleye yönelmek gerekir. İslam’ın kıblesi Bey­tullah olarak da adlandırılan Kabe’dir. Bütün dünya Müslümanları na­ maz esnasında buraya doğru döner.
İslam’da namaza hazırlık olarak abdest almak şarttır. Abdest, su ile yapılan bir ibadettir ve manevi bir temizlik olarak düşünülür. Abdest, sırasıyla ellerin, ağzın, burnun, yüzün, kolların yıkanması, başın ve ku­lakların mesh edilmesi ve ayakların yıkanmasıdır. Abdest alınacak su bulunmadığı durumlarda temiz bir toprak üzerinde teyemmüm yapılır. Teyemmüm de ellerin, yüzün ve kolların mesh edilmesidir. Bundan başka tslam’da cinsel boşalma, adet kesilmesi, lohusalığın sona ermesi gibi durumlarda gusül abdesti denilen bir boy abdesti alınır. Ağza ve burna su verilip bütün vücudun yıkanması ile yapılan gusül abdesti çe­ şitli ibadetler için gerekli görülür.
Ey İnananlar, namaza kalktığınızda yüzlerinizi, dirseklere kadar ellerinizi, başlarınızı mesh edip topuk kemiklerine kadar ayaklarınızı yıkayın. Eğer cünüpseniz yıkanıp temizlenin; şayet hasta veya yolculukta iseniz veya ayak yolundan gelmişseniz yahut kadınlara yaklaşmışsanız ve su bulamamışsanız temiz bir toprağa teyemmüm edin, yüzlerinizi, ellerinizi onunla mesh edin. Allah sizi zorlamak istemez, Allah sizi arıtıp üzerinize olan nimetini tamamlamak ister ki şükredesiniz (5.Maide, 6).

ORUÇ

İslam’da temel ibadetler arasında bir diğeri oruç tutmaktır. Kur’an’da “Sizden öncekilere yazıldığı (farz kılındığı) gibi korunasınız diye sizin üzerinize de oruç yazıldı.” (2. Bakara, 1 83) denilerek orucun geçmiş toplumlara olduğu gibi Müslümanlara da farz olduğu belirtilmektedir. Oruç, belirli bir zaman diliminde (sabahtan akşama) bir şey yememek, içmemek ve cinsel ilişkiden uzak durmak ile yapılan bir iba­dettir. Kameri takvime göre hesaplanan ve bazen otuz bazen de yirmi dokuz gün olan, Ramazan ayında tutulan bir aylık oruç bütün Müslü­manlara farzdır. Ancak hastalık, yolculuk gibi özrü nedeniyle bu günler­ de oruç tutamayanlar, özürleri sona erdiğinde oruçlarını tutarlar; hastalık ya da yaşlılık nedeniyle tutamayacak durumda olanlar ise yoksulara fidye verirler (2. Bakara, 184-185).

Oruç, İslam’da yapılması gereken bazı ibadetleri yerine getirme konusunda imkansızlık yaşayanlar ya da bazı olumsuz davranışlarda bu­lunanlar için bir fidye olarak da görülür. Örneğin yeminlerini yerine getirmeyenler ya da ihramlı iken av yapanlar için öngörülen fidyeden birisi de oruç tutmaktır (5. Maide, 89, 95); yine Umre ile ilgili kurban kesme konusunda bunu bulamayanın oruç tutması istenir (2. Bakara, 196).

ZEKAT

Zekat ise Kur’an’da namazla birlikte sıklıkla vurgulanan ibadetler arasındadır (ör. 33. Ahzab, 33; 2. Bakara, 43, 83, 110, 177; 93. Beyyine, 5; 31. Lokman, 4). Tıpkı oruç ve namaz gibi zekatın da tarih boyu pey­gamberler aracılığıyla insanlara farz kılındığına işaret edilir; örneğin Hz. İbrahim, Hz. ishak, Hz. Yakub ve Hz. İsa gibi peygamberlere de bunun emredildiği hatırlatılır (2 1. Enbiya, 72-73; 19. Meryem, 31). Belirli bir zenginliğe sahip olan Müslümanların yapması gereken bir ibadet olan zekat, malın ya da paranın bir kısmını fakirlere ve diğer ihtiyaç sahiple­ rine vermekten ibarettir:
Zekatlar, Allah’tan bir farz olarak yoksullara, düşkünlere, onu toplayan memurlara, kalpleri ısındırılacaklara verilir; kölele­ rin, borçluların, Allah yolunda olanların ve yolda kalanların uğrunda sarf edilir. Allah bilendir, hakimdir (9. Tevbe, 60).

HAC

İslam’da bir diğer temel ibadet hacca gitmektir. Zekat vermek gibi hacca gitmek de mali durumu uygun olan Müslümanların yapmaları ge­ reken bir ibadet biçimidir. Belirli aylarda yapılması gereken hac ibadeti Mekke’de yapılır. Hac için ihrama girmek, Kabe’yi tavaf etmek ve Ara­ fat’ta bir müddet zaman geçirmek (vakfe) gerekir. Ayrıca Safa ile Merve arasında gidip gelme (sa’y yapma), cemerata taş atma ve kurban kesme gibi ibadetler de hac bağlamında yapılır. Yine hac için ihrama girmiş olan kimsenin kavga ve sataşma gibi olumsuz davranışlardan daha fazla sakınması ve cinsel ilişkiden uzak durması da gerekir (2. Bakara, 197).

Hac, Müslümanların yıllık olarak yaptıkları bir genel toplantı, bir kongre özelliğiyle de dikkati çeker. Dünyanın hemen her tarafından ge­ lerek kutsal topraklarda buluşan Müslümanlar, hac vesilesiyle birbirle­ riyle kaynaşma, tanışma ve görüşme imkanı da bulur.
Hacca benzeyen ancak yılın herhangi bir zamanında yapılabilen Umre ise nafile bir ibadet olarak düşünülür.
İslam’ın şartları arasında sayılan kelime-i şahadet, bir bakıma İs­ lam’a giriş anahtarı gibidir. Allah’a ve Resulüne imanın ifadesi olan bu cümle besmele gibi bir Müslümanın yaşamında en sık tekrarladığı ifade­ler arasındadır:
Şahadet ederim ki Allah’tan başka bir ilah yoktur ve şahadet ederim ki Muhammed onun kulu ve resulüdür.
İslam’ın şartları olarak zikredilen bu temel ibadetlerin dışında kurban kesmek ve sadaka vermek gibi ibadetler de bir Müslümanın ya­ şamında oldukça önemlidir. Vacip mi yoksa sünnet mi olduğu konusun­ da mezhepler arasında bazı farklılıklar olmakla birlikte kurban kesmek, mali durumu elverişli olan Müslümanların yaptıkları bir ibadettir. Kur’an’da kurbanların etlerinin ve kanlarının değil kurban kesenlerin takvasının Allah’a ulaşacağı bildirilmektedir (22. Hac, 37).
Diyanet

Benzeri konular:

• İslamda Temel İbadetler
• İslam’da sosyal adaleti sağlayan ibadetler sizce hangileridir?
• Bir toplumda gençlerin saygın bir konumda olmalarını sağlayan temel ahlaki davranışlar neler olabilir?
• Kur’an’ın Temel Konuları Nelerdir?
• İslam dininin temel özellikleri nelerdir? Maddeler halinde
• Tümünü görüntüle.