Ayet ve Hadisler ışığında “Konuşma Adabı”

İslâm düşünürleri, geleneksel görüşü sürdürerek insanı kısaca “hayvanı nâtık” şeklinde tanımlamıştır. Bu tanım hem “düşünen canlı”, hem de “konuşan canlı” anlamına gelir. Kuşkusuz insan, sadece konuşma özelliğiyle değil, başka bakımlar­dan da hayvanlardan farklıdır. Ancak yine de konuşmak insanın en temel yetenekle­rinden biridir. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de, konuşma organları olan “dil ve iki dudak” Allah’ın insanlara verdiği başlıca nimetler arasında gösterilmiştir (el-Beled 90/9). Bu­nunla birlikte İslâm ahlâkı kaynaklarında “Âdâbü’llisân” (konuşma âdabı),

“Âfâtü’llisân” (dilin zararları) gibi başlıklar altında, dilin yaratılış hikmetine uygun olarak, Allah’a hizmet ve İnsanlara iyilik yolunda kullanılmasının gerekliliği üzerin­de önemle durulmuştur. Hz. Peygamber bu hususu, veciz bir şekilde şöyle ifade etmiş­tir: “Ya hayırlı konuş veya sus!” (Buhârî, Edeb, 31,85; Rikâk, 23).

Kur’ân-ı Kerîm’de çeşitli vesilelerle “iyi söz”ün önemine işaret edilmiştir. Bu âyet­lerden birinde “İyi bir söz, arkasından ezi­yet gelen bir sadakadan daha hayırlıdır” (el-Bakara 2/263) buyurulmuştur. Bu âyetteki “iyi söz” (kavlün ma’rûfûn), öncelikle tatlı dilli olma anlamına gelir. Ayrıca Kur’ân-ı Ke­rîm’de “yumuşak söz” (kavlen leyyinen), “güzel söz” (kavlen kerîmen), “gönül alıcı söz” (kavlen meysûren) gibi ifadelerle ge­nel olarak konuşmalarda kibar, terbiyeli, sevgiye dayalı ve candan bir üslûp izleme­nin önemi vurgulanmış[74]; buna karşılık İncitici konuşma (el-Ahzâb 33/19), masum insanlara kötü söz­lerle dalaşıp sataşma (el-Furkân 25/63; el-Mümtehine 60/2) müşriklerin kaba ve hoyrat davranışları arasında gösterilmiştir.

Osmanlı ahlâk bilginlerinden Kınalızâde Ali Efendi “Ahlâk-ı Alâî” adlı eserinde “Ko­nuşma âdabı” başlığı altında şu öğütlere yer verir: Çok konuşmaktan kaçınmak gerekir. Çünkü çok konuşma hem zihni yorar ve dile zararlı olur, hem de insanı gözden düşürür. Sözün en hayırlısı, kısa ve anlamlı olanıdır. Topluluk içinde, bazı kişi­lerden gizli olarak bir başkasıyla ikili ko­nuşmak edebe aykırıdır; çünkü diğerleri bu iki kişinin kendi aleyhlerinde konuştuğunu düşünebilirler. Ayrıca konuşurken ses to­nunu ölçülü ayarlamak gerekir. Çünkü çok alçak sesle konuşmak, muhatabı soru sor­mak zahmetine sokar, yüksek sesle ko­nuşmak da edepsizlik olarak değerlendiri­lir. Nitekim Kur’ân-ı Kerîm’de “Yürüyüşün­de tabiî ol, sesini alçalt” buyurulmuştur (Lokman 31/19). Özellikle büyükler ve bilginler huzurunda yüksek sesle konuşmak daha da çirkindir. Kur’ân-ı Kerîm’de “Ey inananlar, seslerinizi Peygamber’in sesinden daha fazla yükseltmeyin” (el-Hucurât 49/2) buyurulmuştur. Çirkin, küfür ve kaba sayı­lan sözlerden, kırıcı mizahtan, soğuk şaka­dan kaçınmak gerekir. Çünkü bunlar insan­lar arasında kin ve düşmanlık doğurur. Kişi, duruma ve bulunulan yere göre konuşmalı; konuşurken aşın el, kol, baş, göz ve kaş hareketleri yapmaktan kaçınmalıdır.[75]

Gazzâlî, konuşma ve dilin Öneminden söz ederken “Allah’ın en değerli nimetlerinden ve insana şaşkınlık veren ince sanat eserle­rinden biri olan dilin cirmi (hacmi) küçük ise de itaati veya cürmü (günahı) çok büyük olabilir. Küfür veya imanın dil ile ifade edilmesi dahi bu organın önemini göster­meye yeter” demektedir (ihya, 111, 9293).

İs­lâm ahlâkçılarının, konuşma âdabıyla İlgili olarak, çoğunlukla “Dilin afetleri” başlığı altında sıraladıkları başlıca sözlü kötülükler şunlardır; Körü körüne tartışma (cedel) ve yersiz itiraz, yersiz soru sorma, gereğinden fazla konuşma, düşmanca sözler söyleme, sövüp sayma, lanet etme, kırıcı ve üzücü şaka, alay, yalan, yalan şahitliği, yalan yemin, yalan vaad, gıybet, söz getirip gö­türme (nemime), abartılı veya asılsız övgü, dalkavukluk.

BENZER KONULAR:

• Konuşma Adabı Nedir Kısaca
• Konuşma Adabı ile ilgili ayetler
• Peygamberimizin Konuşma Adabı ile ilgili tavsiyeleri nelerdir? Kısaca yazınız
• Konuşma ve dinleme adabı
• Kur’an-ı kerim’i okumanın zahiri ve batıni âdabı
• Tümünü görüntüle.