Paylaş
Mutezile Ve Cebriye Mezhepleri
Question
Mu’tezile Ve Cebriye Mezhepleri
Mutezile, Cebriye ve Mürcie Mezhepleri
Soru: Mu’rezile ve Cebriye mezheplerinin İslama göre durumu nedir?
Cevap: Mu’tezile mezhebi, kelam ilminde hakkında (epey) söz edilmiş İslâm fırkalarından biridir. Görüşlerinden bazıları şunlardır:
Hz. Allah insana akıl ve irade vermiş, kendisini mükellef tutmak üzere seçme hakkı vermiştir. Allah şöyle buyuruyor:
Allah her şahsı, ancak gücünün yettiği ölçüde mükellef kılar. (Bakara/286)
Cebriye mezhebinin görüşleri ise şöyle özetlenebilir: İnsan yaptığı işleri yapmak zorundadır. Yaptığı şeyleri yapmama hususunda elinde bir şey yoktur. İnsan kendiliğinden bir güç ve irade sahibi değildir. O rüzgar önünde rüzgarın dilediğince uçurduğu bir tüy gibidir.
Bu mezhep aşağıdaki gibi bazı âyetlerin zahirine sarılmıştır. Sizi ve yapmakta olduklarınızı Allah yarattı. (Saffat/96)
Bu mezhep yok olmuş, müslümanlar arasında varlığı kalmamıştır. Müslümanların çoğunluğu Mutezileyi de, Cebriyeyi de orta yoldan uzaklaşmış kabul ederler. Bunun içindir ki ehl-i sünnet bu iki mezhebin ortasında yer alır. Ehl-i sünnete göre insanların kendi iradeleri ile yaptıkları işin iki yönü vardır. Bir yönü o işin yaratılıp var edilmesi yönüdür ki bu Allah’a aittir. Diğer yönü o işin kazanılması, elde edilmesi yönüdür ki o da insanın kendisine aittir. Yanı o işi yapmayı istemek ve onu gerçekleştirmeye gücü yetmek Allah’ın yardımı ile kul’a aittir.
Allah en iyi bilendir.
Benzeri konular:
Answer ( 1 )
Mutezile (Mu’tazila) ve Cebriye, İslam düşüncesinde farklı mezhepler olup, özellikle akıl ve irade konusunda ortaya koydukları görüşlerle tanınırlar. Bu iki mezhep, İslam felsefesinde önemli yer tutmuş ve özellikle özgür irade, kader ve insanın sorumluluğu gibi meselelerde birbirinden farklı yaklaşımlar sergilemişlerdir.
Mutezile Mezhebi
Mutezile, kelamda rasyonalist bir okul olarak ortaya çıkmıştır ve temelde akıl ve mantığa büyük bir değer verir. Mutezile mezhebinin temel görüşleri şunlardır:
İman ve Küfür: Mutezile, kişinin imanını ve küfrünü kendi iradesine bağlamaktadır. Bir kimse, doğru yolu seçme ve sapma noktasında tamamen özgürdür. Yani bir kişi kötü işler yaparsa, bu tamamen onun özgür iradesiyle ilgilidir.
Adalet: Allah’ın adaletine büyük bir vurgu yapılır. Mutezile’ye göre, Allah’ın adaleti insanlara zarar vermemelidir, çünkü adaletin bir gereği olarak insanın özgür iradesi vardır.
İnsan İradesi ve Kader: Mutezile, insanın iradesine büyük bir önem verir. İnsan, Allah tarafından yaratılan bir varlık olmakla birlikte, kendi iradesiyle hareket edebilir. Bu görüş, insanın iyi ya da kötü eylemlerini kendisinin seçtiğini savunur.
Allah’ın Sıfatları: Mutezile, Allah’ın sıfatlarını yaratılmış varlıkların sıfatlarından ayırır. Bu yüzden, Allah’ın sıfatlarının “zaman” ve “mekân” gibi dışsal özelliklerle sınırlı olmadığına inanırlar.
Rasyonalist Yaklaşım: Mutezile, akıl yürütmeyi önemli bir dini yöntem olarak kabul eder ve dinin mantıklı ve akılcı temellere dayanmasını savunur. Bu yüzden kelamda akılcı bir yaklaşım benimsemişlerdir.
Mutezile, özellikle 8. ve 9. yüzyıllarda Abbâsî yönetimi altında güç kazandı, ancak zamanla eleştirildi ve zayıfladı.
Cebriye Mezhebi
Cebriye, insan iradesini reddeden ve her şeyin Allah’ın mutlak kudretiyle gerçekleştiğini savunan bir kelami akımdır. Cebriye’nin temel görüşleri ise şunlardır:
İnsan İradesi Yoktur: Cebriye’ye göre, insanın özgür iradesi yoktur ve her şey Allah’ın takdiriyle olur. İnsan, Allah’ın yarattığı bir varlık olarak, her eylemi Allah’ın iradesiyle yapar. Bu nedenle insanın yaptığı eylemler, Allah’ın kudretiyle gerçekleşir.
Kader: Cebriye, kaderin tamamen Allah’ın kontrolünde olduğunu savunur. İnsanların başlarına gelen her şey Allah’ın iradesine ve takdirine dayanır. İnsan, Allah’ın belirlediği sınırların dışına çıkamaz.
İmanın Zorunluluğu: Cebriye mezhebi, bir kişinin inancı üzerinde de doğrudan Allah’ın etkisini kabul eder. Kişinin iman etmesi veya inkar etmesi, tamamen Allah’ın iradesine bağlıdır.
Kötülük ve Adalet: Cebriye’ye göre, Allah her şeyin yaratıcısıdır ve bu yüzden Allah’ın eylemleri mutlak bir adalet taşır. İnsanlar, Allah’ın kudreti karşısında boyun eğmelidirler. Kötülükler ve olumsuzluklar da Allah’ın bir takdiri olarak görülür.
Cebriye mezhebi, daha çok fatalizm (kadercilik) görüşüne yakın bir yaklaşımı temsil eder. Bu düşünce, Mutezile’nin aksine insan iradesinin yok sayıldığı bir anlayışı savunur.
İki Mezhebin Karşılaştırılması
İrade ve Kader: Mutezile özgür iradeyi savunurken, Cebriye iradenin tamamen Allah’a ait olduğunu savunur. Mutezile, insanın eylemlerinde özgür olduğunu ve Allah’ın adaletinin buna dayandığını kabul ederken, Cebriye her şeyin Allah’ın kudretiyle gerçekleştiğini belirtir.
Adalet ve Sorumluluk: Mutezile, adaletin ve sorumluluğun insanın özgür iradesine dayandığını belirtirken, Cebriye insanın sorumluluğunu tamamen Allah’ın kudretine bağlar.
İman: Mutezile, kişinin imanını özgür iradesine bağlarken, Cebriye imanın Allah’ın takdirine dayandığını savunur.
Her iki mezhep, özellikle kelam ilminde önemli birer okuldur ve İslam düşüncesinde farklı zaman dilimlerinde etkili olmuştur. Mutezile’nin rasyonalist ve özgür iradeyi savunan yaklaşımı, özellikle akılcı bir anlayışa sahip olan Müslüman düşünürler arasında kabul görmüşken, Cebriye’nin kaderci yaklaşımı ise daha determinist bir bakış açısını benimsemiştir.