Sözlükte “bir şeyi unutmak, kasten terk etmek ve gâfil olmak” anlamlarına gelen nisyân kavramı ve türevleri Kur’ân’da 45 defa geçmiş ve bir şeyi kasıtsız olarak unutmak ve çoğunlukla bir görevi bilinçli olarak terk etmek (Kehf, 18/24, 63) ve ihmal etmek (Kasas, 28/77) anlamlarında kullanılmıştır.İnsan; bir şeyi, bir bilgiyi, bir olayı ya iyice öğrenmediği, kavramadığı ve zihnine yerleştirmediği için unutur ya da tekrarlamadığı için zamanla hafızasından silinir. “Hafıza-i beşer nisyân ile malüldûr” özdeyişi unutmanın insanda tabiî bir vâkıa olduğunu ifade eder. Unutma, insan için bazen iyi bazen kötü olabilir. Bilgilerin ve görevlerin ifasının unutulması kötü; buna mukabil üzücü olayların, öfke, kızgınlık, kırgınlık vb. şeylerin unutulması ise iyidir.

Peygamberimizin beyanına göre; insan, unutarak bir şeyi yapmasından veya terk etmesinden dolayı dinen sorumlu değildir (Münâvî, II/219, No: 1705). Çünkü unutma irade dışı bir olaydır.

Kur’ân’da “nisyân” kavramı Allah ve insan için söz konusu edilmiştir. Allah’ın, hiçbir şeyi unutmadığı (Meryem, 19/64) ancak kendisini unutanları unuttuğu (Tevbe, 9/67) bildirilmiştir. Allah’ın unutması; bir şeyi hatırlayamaması, bilgilerinin kaybolması anlamında değil, müşâkele yoluyla kendisini unutanları nimet, ihsan ve rahmetinden mahrum etmesidir.
İnsanın unutması; Kur’ân’da çoğunlukla bir görevi, bir gerçeği kasten ve bilerek terk etmesi, ihmal etmesi, görmezlikten gelmesi anlamında kullanılmıştır. Mesela, kâfirlerin; yaratılışlarını (Yâsîn, 36/78), âhireti (A’râf, 7/51), hesap gününü (Sâd, 38/26) kitabı (A’râf, 7/53), Allah’ın âyetlerini, (Tâ-hâ, 20/126) Allah’ı anmayı (Furkân, 25/18) ve yaptıklarını (Mücadele, 58/6); münafıkların, Allah’ı (Tevbe, 9/67), Yahûdîlerin; cumartesi günü balık avlama yasağını (A’râf, 7/165); cezalandırılan zalim toplumların kendilerine yapılan uyarıları (En’âm, 6/44) ve Allah’ı anmayı (Furkân, 25/18), zalim insanın isyân ve günahlarını (Kehf, 18/57); insanların başkalarına iyiliği emredip nefislerini unutmaları (Bakara, 2/44) “nisyân” kavramı ile ifade edilmiştir. Bu anlamda nisyân; îmân etmemek, farz görevleri yapmamak, haramları işlemek, isyân ve günah içinde olmayı ifade eder. Allah’ı unutmak, itaatı terk etmektir. Hesap gününü unutmak âhireti inkâr etmek ve âhireti için hazırlık yapmamaktır. Âyetleri unutmak, îmân etmemek veya emir ve yasakları tavsiye ve ahkamı uygulamamaktır. Günahları unutmak, tevbe etmemektir. Dünya’da Allah’ı, emir ve yasaklarına uymayı unutanlar, âhirette unutulacaklar, yani nimetten mahrum bırakılacaklardır (Tâ-hâ, 20/126)

Diyanet dini kavramlar sözlüğü