Nusayriye mezhebinin bu ismi almasının ve mensuplarının kapalı bir toplum halinde yaşamalarının sebepleri nelerdir?

Nusayrilik, bâtıni karakterli bir yapı olup, tarihte aleyhlerine verilmiş fetvalar vardır. Bunun sonucunda kendilerini gizleme gereği duymuşlardır. Dolayısıyla ismi, tarihi ve inanç yapısı hakkında çeliş kili görüşler ortaya atılmıştır. Fırkanın Hz. Ali’nin hizmetçisi Nusayr’a yahut fırka mensuplarının yoğun olarak bulunduğu Suriye’deki Nusayriye dağlarına nispetle bu ismi aldığı iddiası isabetli görülmemiştir. Hz. Ali’nin de bu adla anılan bir hizmetçisi olduğu bilinmemektedir. Söz konusu dağların bu şekilde isimlendirildiğine dair çok eskiye giden bir bilgi de yoktur.

Nusayrilik ile Hristiyanlık arasındaki bazı benzerlikleri öne çıkararak kelimenin “nasrânî”nin ism-i tasgîri olduğunu ileri süren görüş de, Müslümanlar arasındaki bazı gurupları yitik Hristiyanlar olarak görme eğilimine sahip oryantalist bakış açısının ürünü niteliğinde değerlendirilmiştir.

Büyük ihtimalle fırka adını, kurucusu Ebû Şuayb Muhammed b. Nusayr en-Nemîrî’den (ö. 270/883) almıştır. Nitekim fırkanın önemli metinlerinden Kitâbü’l-Mecmû’da onun adı verilip görüşleri kaydedilmiştir. Ayrıca ilk dönem Şiî mezhepler tarihçileri el-Kummî ve en Nevbahti, İbnü’n-Nusayr’ın görüşlerinden söz ederek taraftarlarının ona nispetle Nemîriyye diye anıldığını kaydetmektedirler. Dürzî âlimlerinden Hamza b. Ali (ö. 430/1038) er-Risâletü’d-dâmiğa fi’r red ale’n-Nusayri adlı bir eserinde Nusayriyye ismini kullanmıştır (Rasailu’l-Hikme, I, 163).

Tarih boyunca Nusayriyye ismiyle anılan mezhebe, I. Dünya Savaşı’nın ardından bölgeyi ele geçiren Fransızların ve mensuplarının da uygun görmesiyle Alevi denilmeye başlanmıştır. Günü müzde bu adla bilinen mezhep, bazen diğer Alevi kesimlerden ayrılması için Nusayri Aleviliği, Arap Aleviliği ve mahallî olarak Fellah (çiftçi) şeklinde isimlendirilmektedir (İ. Üzüm, “Nusayrilik”, DİA, XXXIII, 270-274).

Nusayriliğin adına nispet edildiği Muhammed b. en-Nusayr, İsnâaşeriyye tarihinde de önemli biridir. On birinci imam Hasan el Askerî’nin ölümüyle (260/874) başlayan gaybet döneminin başında on ikinci imam Muhammed b. el-Hasan ile takipçilerinin irtibatını dört sefir (vekil, bâb, elçi) sağlamıştır. Bu dönemde sefir oldukla rını iddia etmelerine rağmen İsnâaşeriyye literatüründe kabul görmemiş başka isimler de vardı. Bunlardan biri de Muhammed b. en Nusayr’dır.

İbnü’n-Nusayr’ın ölümünden sonra fırkanın başına Muhammed b. Cündeb (ö. 3./9. asır), onun ardından da Ebû Muhammed Abdul lah b. Muhammed el-Cünbülânî (ö. 287/900) geçmiştir. Cünbülânî, kurduğu ve kendi adıyla anılan tarikatla mezhebe tasavvufî bir boyut kazandırmıştır. Cünbülânî, Ebû Abdullah Hüseyin b. Hamdan el-Hasîbî’nin (ö. 358/969) tarikata girmesini sağlamıştır. el-Hasîbî, Şiî-Büveyhîler ve Hamdânîler hanedanlarının desteğini almıştır. el Hasîbî Kitabu’l-Mecmû adlı eseri yazmıştır (S. Yıldırım, Nusayri lik ve Nusayriliğin Teşekkül Sürecinde Hamdân el-Hasîbî’nin Yeri, s. 84). Nusayrilik, Ebû Saîd Meymûn b. Kâsım et-Taberânî döne minde Lazkiye’ye taşınmıştır. Taberânî burada Ebû Ya’kûb İshak b. Muhammed el-Ahmer’e nispet edilen ve nübüvvette Hz. Ali’nin Hz.
Muhammed’le ortak olduğunu söyleyen İshakilerle giriştiği mücadeleyi kazanmıştır (İ. Üzüm, “Nusayrilik”, DIA, XXXIII, 270-274).

Nusayriler, teşekkül süreçlerinin başlarında inançlarını insanlara açıklayarak davette bulunmuşlar, ancak gördükleri baskılar sebebiyle zamanla kapalı toplum haline gelmişlerdir. Bu baskılar azınlık fir kalarının mensupları tarafından yönetilen devletlerde de görülmüş tür. Örneğin Suriye’deki Nusayriler 1218 yılında İsmailîlere karşı Nusayri emiri Makzun es-Sincarî’den yardım talebinde bulunmuşlardır. İsmailîleri bölgeden uzaklaştıran Sincarî, bölgede yerleşik olan İshakîleri toplu halde katletmiş ve akidelerini içeren eserlerini yaktırmıştır. Nusayrîler hakkında özellikle İbn Teymiyye tarafından ve rilen fetvalar, günümüzde bile bazı Sünnî grupların bu fırkaya ba kışını etkilemeye devam etmektedir (A. Şenzeybek, “Suriye’de Dürzî-Nusayrî-İsmailî ve Sünni İlişkileri”, s. 474-478). Osmanlılar Mercidâbık Savaşı (922/1516) sonrasında Nusayrîlerin yoğun yaşadıkları bölgelere hâkim olmuştur. Genelde kendi içine kapalı bir şekilde yaşayan Nusayriler Kavalalı İbrahim Paşa’nın isyan süre cinde (1839) bölgedeki askerî faaliyetleriyle zor duruma düşmüşler dir. Adanalı Süleyman Efendi’nin el-Bâkûratü’s-Süleymaniyye adlı eserinin 1859’da Halep’te ve 1862’te Beyrut’ta basılmasından sonra Nusayrilik hakkında görüşler çoğunlukla bu kitaba dayandırılmıştır (M.Öz, “el-Bâkûretü’s-Süleymaniyye”, DIA, IV, 548-550). II. Abdül hamid (1842-1918) döneminde Nusayrîlerin yoğun olarak yaşadıkları bazı bölgelere cami ve medrese inşa edilmiştir. I. Dünya Savaşı’nın Fransız işgali sürecinde Nusayrîler kendi bölgelerinde yerel özerk yönetimler kurabilmişlerdir.
72 Nusayrilerin temel inançları ve ibadetleri nasıldır? Nusayrilerin temel kitabı olduğu kabul edilen Kitâbü’l-Mecmû’da on birinci surede yer alan ifadeler grubun şehadeti olarak yorumlanir: “Ben Nusayrî dininden, Cündübî görüşünden, Cünbülânî tari katından, Hasîbî mezhebinden, Cillî görüşünden, Meymûnî fikhin dan olduğuma şehadet ederim”. Dördüncü surede şu ifadeler yer alır: “Şehadet ederim ki, Ali b. Ebî Talib’den başka ilah, Muhammed Mahmûd’dan başka hicâb, Selmân-1 Fârisî’den başka bâb yok tur.” (el-Hasîbî, Kitâbü’l-Mecmû, s. 185, 194; A. Turan, “Kitabu’l Mecmu’u’nun Tercümesi”, s. 10, 16).

Günümüzde Nusayrilerle yapılan mülakatlarda bu şehadete rastlamak pek mümkün değildir. Hz. Ali için olağanüstü vasıflar kulla nanlar vardır: “Hz. Ali ölüyü diriltmiş, Güneşi geri çevirmiştir. Allah istediğine bu kudreti verir, bunun için de en uygun kişi Hz. Ali’dir, Ali Allah’tır demek bir mübalağadır. Ali, Allah’tır denilmez, ancak Hz. Ali’nin olağanüstü güçleri vardır.” (Ö. Güngör, “Değişim ile Ta kiye Arası Nusayriler/Arap Aleviler”, s. 75-102).

Nusayri inancının ortaya konduğu ilk dönem eserlerine göre aş kin, ezelî ve ebedî olan tek tanrı, vasfedilemez, soyut bir mahiyete sahiptir. Nusayrî eserlerinde yüce ilahtan başka Mana-İsim-Bâb ola rak isimlendirilen üçlü bir ilahî birlik de söz konusudur. Çoğunlukla Mana ile yüce ilah kastedilmektedir. Mana, İsm’i kendi nurundan yaratmıştır. İsim Mana’nın cüzü değildir. Bâb, İsm’in yarattığı ilk varlıktır. Bâb, maddî âlem ile ilahî âlem arasındaki aracıdır. Mana ve İsm’in suretleri Hz. Ali ve Hz. Muhammed, Bâb’ın görünümü Selmân el-Fârisî’dir. Nusayrî inancının merkezindeki şahsiyet Hz. Ali, ilk dönem eserlerinden itibaren Mana’nın en yüce sureti kabul edilmektedir. Bu surete bürünme, ilk dönemlerde gerçek kabul edilirken, sonraki dönemlerde farklı yorumlanmıştır (H. Arslan, “Klâsik Nusayri Eserlerinde Tanrı Düşüncesi”, s. 463-476).

Nusayriliğin, Sünnilik’ten ve İsnâaşeriyye Şiiliğinden farklılaştığı en önemli noktalardan birisi tenasüh, başka bir bedende yeniden doğuş inancıdır. Ruh ölümle birlikte bedenden ayrılır ve yeni bir bedene girer. İnsan daha önce yaşadığı hayatta kötü biri ise, ölüp tekrar hayvan şeklinde de doğabilir. Son dönemlerde kimi çalışmalarda Nusayri önderler tenasüh anlayışına Nusayrîlerin inanmadıklarını yazmışlardir. Buna karşılık Şeyh Nasreddin Eskiocak’ın “reenkamasyon yeni bir şey değil, eski inançlarda da var. Biz Hatay Alevileri buna kesin bir şekilde inanmışız” dediği kaydedilmektedir (Ö. Güngör, “Akide ve İbadetler Açısından Alevilik-Nusayrilik İlişkisi”, s. 45-70).

Nusayri inanç sisteminde kadın ve erkeğin birlikte ibadet etmesi ve dinî bilgilerin kadınlara öğretilmesi yasaklanmıştır. Kitâbü’l Bakûrati’s-Süleymaniyye’de de ifade edilen “insanların günahların dan şeytanlar, şeytanların günahlarından da kadınlar yaratılmıştır” (A. Sinanoğlu, Nusayrîlerin İnanç Dünyası ve Kutsal Kitabı, s. 152) anlayışını Nusayri toplum reddetmektedir (G. Över, Nusayrîlerde Kadin, s. 14-18).

Mezhep mensupları arasındaki iletişimde içte te’vil, başkala nıyla olan ilişkilerde takıyye uygulanır. Bir Nusayrînin Kur’ân’a ve sünnete riayet eden bir Sünnî ya da sıradan bir Şiî gibi görünmesi mümkündür. Diğer Şiilerle ya da Sünni muhitle ortaya çıkabilecek açık çatışmalar da bu yolla bertaraf edilebilir (T. Olsson, “Dağlıla rin ve Şehirlilerin İrfanı Suriyeli Alevilerin ya da Nusayrilerin MezYapılan mülakatlardan aktarıldığına göre Hatay Alevi inanç önderlerinin büyük bir kısmı namazın şekilden ziyade gönül işi olduğunu ifade etmektedirler. Mülakat yapılan Nusayrilerin ifadelerine göre “kıble her yöndür, ibadet istenildiği her zaman yapılır.” Nusayri Şeyh Nasreddin Eskiocak’a göre Nusayrîlerin namazı ile Sünnîlerin kıldığı namaz farklıdır. Nusayrilerde nesli Seyit olmayanın ve sa kalı olmayanın arkasında namaz kılınmaz. Hayır denilen toplantı larda genellikle toplu halde namaz kılınır. İbadet yerleri olarak tür beler önemlidir. İbadetler Arapça yapılır. Eskiocak, erkek çocuğuna olduğu gibi kız çocuğuna da Kur’ân öğrettiğini söylemiştir (M. Dönmez, “Hatay Aleviliğinde İnanç Önderlerinin İbadeti İdrak Ediş Tarz)

Kaynak: 88 soru cevap kitapları

BENZER KONULAR:

• Şia (Şiilik) Ne Demek? Kısaca
• Şia mezhebi nedir? Şii mezhebi hakkında bilgi kısaca
• Şii ve Sünni evlenebilir mi?
• Şii’lerin tam olarak inandıkları nedir?
• Şii ile Evlilik
• Tümünü görüntüle.
• Nusayrilik Ne Demek? Kısaca
• Nusayrilik hakkında kısaca bilgi
• Türkler Hangi Mezhebe Aittir?
• Mezhep değişiklikleri
• Hanefi ile Alevi evlenebilir mi
• Tümünü görüntüle.