Ramazanın Başlangıcı Nasıl Tesbit Edilir?

SORU: Ramazanın başlangıcını astronomi ile belirlemek caiz midir? Yeni hilâli çıplak gözle görmeden, bu konuda hesaba güvenilebilir mi?

CEVAP: Bu, ilim adamalarının çokça görüş ayrılığına düştüğü bir konudur. Hatta bazıları konuyu başlı başına bir kitap yazarak ele almışlardır. Takiyyuddin Sübkî’nin Beyan’ul Edille fl İsbat’il Ehille isimli eseri, Muhammed Bahit’in İrşad’ul Mille, fi İsbat’il Ehille isimli kitabı bunlardan biridir.

Geçmiş dönemin fıkıh âlimlerinin çoğunluğu “ramazan ayının başlangıcı ya çıplak gözle hilâli görerek veya şaban ayı otuza tamamlanarak bilirlenir” demişlerdir.

Bu husustaki delilleri şu hadistir:

“(Ramazan) hilâli(ni) görünce oruç tutunuz. (Şevval) hilâli(ni) görünce de bayram ediniz. Eğer hava bulutlu olur (da ay görünmez) ise şaban ayını otuz güne tamamla(yıp oruca baş)layınız.” (Buha-rî ve Müslim)

Fıkıh âlimleri bu görüşün gerekçesini şöyle ifade ediyorlar: Ramazan ayının başlangıcının belirlenmesinde sadece ay ve yıldız hesaplarına dayanmak caiz değildir. Çünkü bu bir sezgi ve tahminden ibarettir, kesinliği ve güvenirliliği yoktur. Bu konuda ilim sahibi fıkıh erbabının görüş birliği vardır.

İbn Teymiye şöyle diyor: Mutlaka hilâl ortaya çıkmalı ve insanlar onu görmelidir. Çünkü hadiste şöyle buyurulmuştur:

“Orucunuz oruç tuttuğunuz günde, ramazan bayramınız, oruç açtığınız günde, kurban bayramınız, kurbân kestiğiniz gündedir.”

Hadiste denmek işeniyor ki oruç ve bayram vaktinin olduğunu bildiğiniz günde oruçlu olur veya bayram yaparsınız.

Gene İbn Teymiye şöyle diyor: Yıldız hesaplarına güvenmek, sahabenin ve sünnet (hadis)in ittifakı ile caiz değildir.

Çünkü yıldızlar üzerinde çalışan bilginler hilâlin durumunu sadece hesapla belirlemekte kesin bir sonuca varamazlar. Zira bulut, duman ve buharlaşma buna engel olur.

Fıkıh âlimlerin çoğunluğu (cumhuru) şöyle diyor: Hilâlin görülmesi İslâm ülkelerinden bir bölgede gerçekleşirse, tüm müslümanlann oruca başlaması gerekir. “Ayı görünce oruç tutun ay’ı görünce bayram yapın” hadisi bunu gerektirir. Hadisteki emir tüm müslümanlara yöneliktir. Şehir, bölge ayrımı yapılmamıştır.

Her bölgenin, kendi gözetleme siyle ayı görerek oruç tutacağını ya da bayram yapacağını söyleyen âlimler de vardır.

Son devir âlimlerinden bazıları vakti belirlemede bu konuda uzman olan kimselerin hesaplamalarım dikkate almanın iyi olacağı görüşündedirler. Bu husustaki gerekçeleri şudur: Ramazan veya şevval ayı-mn belirlenmesi, namaz vaktinin belirlenmesi gibidir. Bütün müslü-manlar ve ilim adamaları bilgi yönünüden, anlayış yönününden, uygulama yönünden her gün beş vakit namazın belirlenmesinde gökbilimcilerin hesaplarına güvenmenin caiz olduğu görüşündedirler.

İslâmiyetin hedeflerinden biri de mümkün oldukça tüm müslümanlann ibadetlerinde birlik halinde olmalarını sağlamaktır.

Eğer devlet yöneticileri oruç ayı, hac, namaz vakitleri gibi zaman belirlemekle ilgili problemlerin çözümü için uzmanlarca yapılmış takvimleri kullanmayı kararlaş tır salar, bu uygulama müslümanlar arasında birlik ve uyum meydana getirir.

Bu meselede iki durum arasındayiz:

Ya ayet ve hadislerdeki ifadeye bağlı kalarak tüm ibadetlerin vakitlerini bizzat görerek belirleyeceğiz veya kesinlik ifade eden hesaba uyup ona göre hareket edeceğiz.

Birinci durumda pekçok güçlükle karşılaşacağız. Zira bu noktadan yola çıkarsak müezzinlerin, şafağın attığını görmeden sabah ezanı, zevalin başladığını görmeden öğle ezanı, güneşin battığını görmeden akşam ezanı okumamaları gerekir.

Oysa ikinci durumda (matematiksel) kesinlik vardır. Takvimle belirlenen vaktin girişinde görüş ayrılığı sözkonusu değildir.

Buna göre her ülkede hicri aylardan her birinin ilk gününün hangi güne denk geldiğini gösteren, dünyanın heryerini içine alan bir takvim yapılıp tüm dünyadaki İslâm ülkelerine dağıtılmalıdır. Buna ek olarak her yerdeki müslümanlar bir de hilâli gözetleme görevi yaparlarsa bu duruma güç kazandırır.

Fakat hilâlin tesbiti dışındaki dinî vakitlerin belirlenmesinde, delilleri bırakıp hesabı esas alma konusunda görüş ayrılığı olmadığı gibi buna gerek de yoktur, bunun bir dedili de yoktur.

Takiyy’üd-Din Sübki ayın ilk gününün belirlenmesi konusunda şunları söylemektedir:

“Teknik hesaplama ay’ı çıplak gözle görmenin imkânsızlığını gösteriyor, bu husus kesin bir şekilde belgeleniyorsa, bu durumda ay, güneşe çok yakın demektir. Bu vaziyette gerçekten hilâl görülemez. Buna rağman bir veya bir kaç şahıs hilâli gördüğünü iddia ederse, şöyle bir durum değerlendirmesi yapılır:

Hilâli gördüğünü söyleyenlerin sözü bir haberdir. Doğru olabileceği gibi yalan veya yanlış da olabilir. Böyle üç ihtimalli bir haberi kabul etmek caiz olmayacağı gibi, bu haber kesin hesaba göre öncelikli de olamaz. Çünkü hesap kesin, haber zan ifade etmektedir. Zan ifade eden birşey, kesinlik ifade edenden öncelikli olamaz, hatta kesin olanla karşılaştırılmaz.”

Ayrıca pek çok kimse hilâli görmekte hataya düşmektedir. Rivayet olunduğuna göre Enes b. Mâlik beraberinde bir grupla hilâli gözetlemeye gitmişler. Aralarında İyas b. Muaviye de varmış. Hiç birisi hi-lâl’i görememiş. Ancak Enes gördüğünü söylüyormuş. Kendisinden daha keskin görenlerin bulunması ve Enes’in ihtiyar olmasına rağmen hilâli sadece kendisinin gördüğünü söylemesi dikkati çekmiş.

Topluluğun arasındakilerin zekilerinden birisi olan İyas, Enes’in gözlerine dikkatlice bakınca, bir gözünde kaşından aşağıya sarkan bir kıl görmüş. Eliyle onu düzelttikten sonra “Hilâli bana da göster” demiş. Enes’in cevabı: “Şimdi onu görmüyorum” olmuş.

Bu meselede inasanın gönlü iki şeyi birlikte yapmaya meylediyor. Hem hilâli gözetlemeli, hem bu konuda gerekli hesaplamalar yapılmalıdır.

Hilâl gözetlenmelidir. Çünkü fıkıh âlimlerinden bazıları bunun farz-ı kifâye olduğunu söylemişlerdir. Eğer müslümanların hepsi bu gözetleme işini terkederlerse günahkâr olurlar. Hesaba da itimat etmelidir. Çünkü kesindir, şüphe yoktur. Eğer hesabın söylediği gözetlemede gerçekleşirse nur üzerine nur olur. Hilâl görülemez ise, hesaba uymakla kesin olan şeyi almış oluruz.

Bu konu, müslümanların âlimleri ve uzmanları ile idarecilerinin ilgi göstermeleri ve belli bir plan dairesinde gerekli harcamaları yapmaları gereken bir konudur. Müslümanlar vakit belirleme hususunda görüş ayrılığına düşerek, içinde bulundukları höş olmayan durumu sür-dürmemelidir.

Ramazan Ayının Başladığı Nasıl Tespit Edilir?