Kardeşlerim yok mu bir yardım eden Allah rızası için
Resim çizmek ve heykel yapmak haram mı?
BildirQuestion
Please briefly explain why you feel this question should be reported.
İslam’da resim ve heykel
KÖTÜ DURUMDAYIM KARDEŞLERİM YARDIMA İHTİYACIM VAR.
Resim çizmek ve heykel konusunda kafamda soru işaretleri vardı. İnternetten araştırdım lakin bu konuda farklı görüşlerin olduğunu gördüm ve net bir sonuca varamadım. Allah’ın haram kıldığına helal demenin küfre sebep olduğunu bildiğimden büyük bir sıkıntı içine düştüm manevi olarak kötü durumdayım yardımlarınıza ihtiyacım var. Bir hoca Kur’an’da haramların net bir şekilde belli olduğunu resim ve heykelin Kur’an’da aleni olarak yasaklanmadığını söylüyor. Kıyamet günü en çok azap çekecek olanlardan birisinin de ressamlar olduğu hadisinin de uydurma hadis olduğunu, Kafirlikle ressamlığın nasıl bir tutulduğunu söylüyor.
Diğer bir hocamız ise “Kıyamet günü cehennemden bir boyun çıkacaktır ki, onun gören iki gözü, işiten iki kulağı ve konuşan bir dili olacaktır.
Diyecektir ki:
−Ben üç kişiye tayin edildim:
1) Her inatçı zorbaya,
2) Allah ile beraber başka bir ilaha ibadet eden her insana ve
3) Musavvirlere (yani) canlı resmi ve heykeli yapanlara.” hadisinden yola çıkarak insan ve hayvan resmi yapmanın, Heykelcilikle uğraşmanın haram olduğunu söylüyor.
Vallahi ben ne düşüneceğimi şaşırdım. Resim ve heykelcilik haramsa Kur’an’da açık açık haram olduğunu söyleyen bir ayet yok.
Helalse bu hadis bir uydurma bir hadis midir? Bu hadis Buharide geçiyor.
Peygamber efendimizin sözünü ve Kur’an’ı bilerek ve bilmeyerek yalanlamaktan Rabbime sığınırım gerçekten kötü durumdayım siz müslüman kardeşlerimin yardımına ihtiyacım var. Cevaplarsanız çok memnun olurum
Kitap ve sünnete göre resim nedir hangi resim caiz hangisi caiz değil
Ayet ve Hadislerin değerlendirilmesiYazının tamamı burada: OKU
Ayet ve Hadislerin değerlendirilmesiYazının tamamı burada: OKU
İSTİHSÂN AÇISINDAN RESİM VE HEYKEL
Hocam, 4 ncü sayfada peygamber efendimiz (sav) ‘in üzerinde haç bulunan örtü vb. şeyleri kestiği rivayet ediliyor. Peygamber efendimiz (sav)’in kestikleri, haç resimli şeyler mi, yoksa haç işareti ni andıran, haç işaretine benzeyen şeyler mi. Bunu merak ediyorum. Bizim de örnek almamız ve uygulamamız açısından bu sorunun cevabını öğrenmek istiyorum.
Haram olan silinmesi gereken ya da kesilmesi gereken hac işaretidir hac işaretine benzeyen artı işareti gibi şeyler değil veya diğer üyelerimizin sorduğu yonca resmi değil
Hocam, peygamber efendimiz (sav)’in evinde gerçek haç işaretli eşya varmıymış. Varsa da evine nasıl girmiş. Biraz zor soru ama insan merak ediyor. Biz hayatımızda yapabildiğimiz kadar sevgili peygamber efendimiz (sav)’i örnek alarak yaşamak istiyoruz inşaallah.
Siz değerli hocalarımızın yardımıyla inşaallah.
Değerli hocam benimle paylaştığınız metni okudum ama anlamakta güçlük çektim. Sorularıma metnin içerisinde cevap olsa bile anlayamadım. Benim için sadeleştirip anlatabilir misiniz
Answer ( 1 )
Please briefly explain why you feel this answer should be reported.
HADİSLERDE RESİM VE HEYKEL
Hz. Peygamberin ya da insan resminin veya heykelinin yapılması meselesin-de, hadislerin ortak noktalarını belirlediğimizde ayetlerden anlaşılması gereken-ler tamamlanacak ve hükmün biçimsel yönünden incelenmesi kolaylaşacaktır.Bu anlamda aynı manaları içeren hadisleri gruplandırarak değerlendirmek dahaisabetli olacaktır.Hadislerde konuyla ilgili geçen kelimeleri sıralayacak olursak; ev, duvar,sûret-resim-heykel çoğulu tesâvîr, kelb-köpek, timsâl-gölgesi olan heykel çoğulutemâsîl, musavver-biçimlendirilmiş, sitr-perde, müstetir-örtülmüş-perdelenmiş,gırâmu-nakışlı-perdelik kumaş, yusavvirûn-biçimlendiriyorlar-şekillendiriyorlar,musavvirûn-biçimlendirenler-şekillendirenler, namt döşek yüzü, visede-vesêid,tesevvede-yastık edinmek, numrukâ-kırmızı çizgili alaca kumaş, sevb-elbise çoğu-lu siyâb-esvâb, rakmen fî sevbin, sevben fîhi rakmun-çubuklu ve çizgili, alaca elbi-se-nakışlı, damgalı veya üzerinde sembol bulunan elbise, ruh, şecer-ağaç, timsâluraculîn-adam resmi (gölgesiz, kumaş üstünde) ve hayl-at’tır. Bu ibare ve ifadeler,resim ve heykel bağlamında elbise, örtü, yaygı, kilim, perde ve örtülerdeki nakışve resimler hakkında vârid olan hadislerden ortaya çıkan ibareler olarak tespitedilmiştir.46 44et-Teğâbun, 64/3. Yine burada yerlerin ve göklerin yaratılışından bahseder. Ve insana bazı sorular yöneltir.45el-İnfitâr, 82/1-10; Elmalılı, Kur’ân Tefsiri, IX, 50-53. el-Kehf, 18/37; el-Hicr, 15/29; el-İsrâ, 17/70 ayetleri in-sanın yaratılışına ayrıca delil olarak getirilir. Bu insanın; eksiklikten uygun olmayan şeyden çevrile çevrileuygun olan sûrete, en güzel ve biçimli hale getirmektir.
46 et-Tahâvî, Ebu Ca‘fer Ahmed b Muhammed (ö.321), Şerhu meâni’l-âsâr, Kitabî, İstanbul 1430/2009, VII,52-69.
İstihsân Açısından Resim ve Heykel | 517 Resim veya heykel sorununa ışık tutacak ibarelerin geçtiği ve başlangıç olarakifade edebileceğimiz hadislere gelince konuya Mâlik’in hadisinde başlayabiliriz.Mâlik, Sâlim’den, o da Ümmü Habîbe’den aktardığına göre Hz. Peygamber şu şe-kilde buyurmuştur: “Melekler içinde zil sesi olan kâfilelere eşlik etmezler.”47 Ki buzil sesi şeytânın mezâmiri olarak nitelenmiştir.48 Yine Hz. Peygamberin Hz. Ali’yi;“Melekler, içinde sûret bulunan bir eve girmezler,” şeklinde sûretten nehyettiğianlatılmıştır.49 Abdullah b. Nuceym’den, onun Ali’den rivâyetinde Hz. Peygamberşu şekilde buyurmuştur: “Cebrail bana: ‘Biz melekler, içinde köpek, sûret ve timsal(heykel) bulunan eve girmeyiz’, dedi.”50 İbn Abbâs’ın âzatlısı Kuleyb’den, onun daİbn Abbâs’tan anlattığına göre Hz. Peygamber, Kâbe’nin içerisine girdiğinde içe-ride Hz. İbrahim ile Hz. Meryem’in sûretlerini görünce dedi ki: “Onlara gelince;onlar, meleklerin, içinde sûretin bulunduğu bir eve girmeyeceğini işitmişlerdir.Diyelim ki bu İbrahim’in yapılmış sûretidir. Ona ne olmuş ki bir de fal oklarıylakısmet aramaya kalkışsın?”51 Kiliselerdeki tasvirler hakkında Hz. Peygamber şuşekilde bir açıklamada bulunmuştur: “Bunlar, aziz bir kimse öldüğü zaman hemenonun kabri üzerine bir mescit yaparlar ve o azizin bir resmini mescide koyarlar.Bunlar Allah yanında halkın en kötüleridir.”52 Usâme b. Zeyd, Hz. PeygamberinKâbe’ye girip içinde bir sûret gördüğünde kendisine bir kova su getirerek, res-min üzerine dökmesini emrettiğini aktarmıştır. Suyu sûretlerin üzerine dökerkenşunu söylemiştir: “Yaratmadıkları şeylerin sûretlerini yapan bir topluluğu Allah kahretsin!”
47 Mâlik, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Himyeri Malik b. Enes (ö.179), Muvattaü’l-İmam Mâlik: Rivâyetu Mu-hammed b. el-Hasan eş-Şeybani I-III, Tahkîk Takıyyüddin en-Nedvî, Dâru’l-Kâlem, Dımeşk 1432/2011,Hadis no: 902, III, 418; Müslüm Ebû’l-Huseyn Müslim b el-Haccâc el-Kureşî en-Neysêbûrî (ö. h. 261),Sahihu Müslim I-V, thk: Muhammed Fuâd Abdulbâki, Dâru’l-Hadis, I. Baskı, Mısır 1412/1991, Kitâbu’l-Libas ve’z-Zîne, Hadîs no: 2114, III, 1671.
48 Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1671.
49 Ebû Yûsuf, Ya’kub İbrâhîm b Habîb b Sa’d (ö.182), el-Âsâr, thk. Ebû’l-Vefâ el-Afgânî, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrût ty, 200-201; Müslim, Sahih, Hadîs no: 2104, III, 1664; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadîsno: 6770-6771-66773-6775-6776-6777-6780, VII, 52, 55, 56.
50 Müslim, Sahih, Hadîs no: 2104, III, 1664; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadîs no: 6772-6777-6782-6783, VII,53, 54, 56, 57. Benzer hadîsi Ubeydullah b Abdullâh, İbn Abbâs’tan o da Ebû Talhâ’dan anlatmıştır. EbûTalhâ’dan rivâyet edilen hadisin farklı varyantları da bulunmaktadır. Yunûs benzer hadisi İbn Vehb’denaktarmıştır. İbn Abbâs, benzer hadisi Hz. Peygamberin eşi Meymûne’den rivâyet etmiştir. Bkz. Müslim,Sahih, Hadîs no: 2104, III, 1665.
51 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr , (Hadîs no: 6773), VII, 53.
52 Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1670.
Bu heykellerin, bir evde bulunan Hz. Meryem’e ait heykeller miyoksa Kisrâ’ya ait heykeller mi olduğu sorusuna Hz. Meryem’in heykelleri olduğu belirtilmiştir. Abdullahb. Mes‘ûd’dan bu şekilde işitildiğini Mesrûk’tan aktarılmıştır. Farklı bir rivâyette Ümmü Habîbe ve ÜmmüSeleme’nin Habeşistan’da içinde sûretler bulunan bir kiliseyi gördüklerini anlattıklarında Hz. Peygamberaynı ifade de bulunmuştur. İlgili açıklama için bkz. Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah (ö. 241), Müsne-du Ahmed b. Hanbel, thk: Şuayb el-Urneût-Âdil Mürşid, işraf: Abdullah b Abdilmuhsin et-Turkî, nşr:Müessesetu’r-Risâle, 1. Baskı, yy 2001/1421, Hadis no: 24252, XL, 296-297.
53 Ebu’z-Zübeyr, evde bulunan sûret ve sûret yapan adamın hükmühakkında Câbir’e soru sorduğunu, o da Hz. Peygamberin bu şekilde hareket et-meyi kötülediğini bildirmiştir.54 Ayrıca bu hadise benzeyen başka bir hadis olanEbû Zur’a’nın bir anlatımında, Ebû Hureyre ile birlikte Mervân b. el-Hakem’inevine gitmişlerdir. Orada beklemediği bir şekilde heykelle (timsâl) karşılaşmış-tır. Ebû Hureyre, bu timsâlle ilgili orada Rasûlullâh’tan şunu aktarmıştır:“Azîz veCelîl olan Allah şöyle buyurmuştur: Benim yaratmam gibi yaratmaya kalkışankimselerden daha zalim kim olabilir? Haydi, bir zerre yaratsınlar veya bir tane ya-ratsınlar ya da arpa tanesi yaratsınlar.”55 Hadis, Hz. Peygamberin Allah’tan rivayetiile başladığı için kudsî hadis olduğu gözden kaçırılmamalıdır.56Yunus, İbn Vehb’den, İbn Vehb Usâme b. Zeyd el-Leys’ten, o Abdurrâhman b.el-Kâsım’dan, o da annesi olan Esmâ binti Abdurrâhmân’dan aktardığına göre annesiEsmâ, Hz. Peygamberin eşi Âişe’den nakletmiştir: Rasûlullâh bir seferden dönmüş-tü.57 O sırada Âişe’nin yanında sûret bulunan hafif tüylü (kırmızı alaca çizgili kadifetarzında) bir örtü vardı. Âişe örtüyü, kendi odasındaki ayrı bir bölmenin üzerineörtmüştü. Hz. Peygamber onu çekip almış ve demiştir ki: “Duvarı örtme!” Âişe deondan iki yastık yapmış, Hz. Peygamber de onları alıp üzerlerine yaslanmıştır. Aynıhadisin farklı bir varyantında Âişe’nin üzerinde tasvir bulunan bu örtüyü kıble tara-fına koymuş olduğu belirtilmiştir.58 Hz. Aişe’den nakledilen hadislerin ortak ifadele-rini genel ifadelerle özetleyecek olursak şu şekilde maddeleştirebiliriz:a-Hz. Aişe’nin üzerinde sûretler bulunan bir yastığı örtü olarak kullanınca Hz.Peygamber eve girmeyerek bu durumdan hoşnut olmamıştır.59b-Hz. Peygamber, bu sûretleri yapanlardan kıyamet gününde, yaptıklarınacan vermeleri isteneceği, onların ise bunu yapamayacağını ve ayrıca meleklerineve girmediğini ifade etmiştir.60 53 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, (Hadis no: 6781), VII, 56. Müslim’de, Câbir’in Hz. Peygambere namtla ilgilisorular sorduğu ve Hz. Peygamberin çeyizde bunun olabileceği ve evde bulundurulabileceğine dair iznibildirilmektedir. İlgili yer için bkz. Müslim, Sahih, Kitâbu’l-libas ve’z-zîne, Hadis no: 2083, III, 1650.
54 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadis no: 6784, VII, 57.
55 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 7166, XII, 84, Hadis no: XL, 423; Müslim, Sahih, Hadîs no: 2104, III,1670, 1671; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadîs no: 6785, VII, 57; Nâsıf, eş-Şeyh Mansûr Ali, et-Tâc el-câmiuli’l-usûl fî ehâdîsu’r-Rasûl, I-III, Derseâdet, İstanbul ty, Kitâbu’l-Libâs (et-Tasvîr harâmun ve yemneu’l-Melâike), II, 193.56 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 25631, XLII, 423; Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1670, 1671.57 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 25789, XLII, 517.58 Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1665-1669; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadîs no: 6786-6787-6788-6789, VII, 58-60.59 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 12532, XX, 12, Hadis no: 24081, XL 99; Tahâvî, Şerhu meâni’l-Âsâr,Hadis no: 6778, VII, 55.60 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 8079, XIII, 444; Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1670; Tahâvî,Şerhu meâni’l-âsâr, Hadis no: 6790, VII, 60, 64.
İstihsân Açısından Resim ve Heykel | 519 c-Hadisin bir rivayetinde Hz. Aişe, üzerinde sûretler bulunan bir elbiseyi(örtü anlamında) namaz kılan Hz. Peygamberin önüne serince, Hz. Peygamberbundan hoşlanmadığını belirtmiş ve bu şekilde yapmasından men etmiştir.61 Hz.Aişe’nin de bu elbiseyi yastık örtüsü olarak kullanmasına Hz. Peygamber herhan-gi bir şey dememiştir.62 Ayrıca bu hadisle birlikte Hz. Aişe’nin anlattığına göre Hz.Peygamber, evde üzerinde haç bulunan bir şey bırakmadığını, bu tarz eşya veyaörtüleri bozmuş veya kesmiştir.63Şerhu Meâni’l-Âsâr’da resim veya heykel yapımı sorunuyla ilişkilendirebile-ceğimiz tâbiûn uygulamalarına yer verilmiştir. Eserde bu uygulamalar râvileriylezikredilerek tâbiûna ait görüşlerin ortaya konulmasına çalışılmıştır.64 Resim veheykel konusunda onlardan biri olan Ebû Talhâ hadisine yer verilerek daha öncezikredilen; meleklerin, içinde sûret bulunan bir eve girmedikleri65 hadisine bağ-lı olarak aktarılmıştır. Bu hadisten yola çıkarak tâbiûnun ileri gelenlerin düşün-celerine göre sûret konusundaki yasak kapsamından bir elbise üzerindeki nakışmüstesnâ kılınmıştır.66 Ama buna rağmen Ebû Talhâ bu tarz yaygı, kilim gibi eveşyası veya nesnelerinin kendisinden uzaklaştırılmasını istemiştir. Yine onlaragöre bu hadis düşünüldüğünde ayakaltına serilen yaygı, kilim tarzı ev eşyalarındaherhangi bir sakıncanın olmadığı ortaya çıkmaktadır.67 Ayakaltı olmayan resimlikumaş türü nesneler (elbise, örtü, perde, yaygı, kilim) özellikle de elbiselerdekiresimleri Hz. Peygamber yasaklamaktadır. Ayrıca bu hadislerin anlatımlarındanelbise üzerindeki nakış ve benzeri şekillerin bu durumdan istisnâ edildiği anlaşıl-maktadır.68 Bu görüşü destekleyen Leys’in Sâlim b. Abdullah’tan yaptığı rivâyetinede ayrıca yer verildiği görülür. Salim b. Abdullah’ın ifadeleri resim ve heykel konu-sunun fotoğrafını daha net görmemizi sağlayacaktır. O, üzerinde sûretler bulunankırmızı bir yastığa yaslanmış bir vaziyette asıl yasak olanların, yastık üzerindekisûretlere benzeyenlerin asılanlarının ve heykel kâbilinden dikilenlerin hoş görül-mediğini ifade etmiştir. Yine ona göre ayakaltında çiğnenenlerde ise herhangi bir sakınca yoktur
61 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 26043, XLIII, 168; Müslim, Sahih, Hadîs no: 2104, III, 1667.62 Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1666; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadis no: 6791, VII, 61; Nâsıf, Tâc,Kitâbu’l-Libâs (et-Tasvîr harâmun ve yemneu’l-Melâike), II, 193; Yusuf el-Karadavî, İslâm’da Helal ve Ha-ramlar, çev. Ramazan Nazlı, IV. Baskı, Hilal Yayınları, İstanbul ty. 116.63 Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1667-1668-1669; Tahâvî, Şerhu Meâni’l-Âsâr, (Hadis no: 6679), VII, 55.64 Mâlik, Muvatta’, Hadis no: 903, III, 418; Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 15979, XXV, 353; Tahâvî,Şerhu Meâni’l-Âsâr, (Hadis no: 6794), VII, 62.65 Müslim, Müsned, Hadis no: 2104, III, 1665-1666.66 Mâlik, Muvatta’ , Hadis no: 903, III, 418-421; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, (Hadis no: 6792-6793), VII, 61-62; Nâsıf, Tac, II, 193-194-195.67 Tahâvî, Şerhu Meâni’l-Âsâr (Hadislerle İslam Fıkhı), VII, 61.68 Mâlik, Muvatta’, (Hadis no: 903), III, 418-421; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, VII, 61..69
Tahâvî, bu hadisleri zikrettikten sonra Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf veŞeybânî’nin de aynı görüşte olduğunu ifade etmiştir.70 Onlara göre, elbiselerdeki(ve örtülerdeki) sûretlerin, yasaklanmış sûretlerin dışında tutulduğu sâbit olmak-tadır. Yasaklanan sûretlerin ise, Hıristiyanların kiliselerinde yaptıkları şekilde ki-lise duvarlarına yapılan ile duvarlara asılan örtülerde bulunanlarıdır.71 Çiğnenip,üzerinden basılıp geçilen, yere serilenler ise bu yasağın kapsamı dışında olduğuifade edilmiştir. Tahâvî bu hadisleri açıklamak sadedinde şunları kaydetmiştir. Buhadisten dolayı üzerinde sûret bulunan elbiseler hususunda bazıları; yerde üzerle-rine basılıp çiğnen yaygılar, sergiler, kilimler ve giyecek olarak kullanılan örtüle-rin edinilmesinin mekruh olduğunu kabul etmektedir. Ve bu tarz nesnelerin ya daev eşyalarının evlerde bulundurulmasını mekruh görmüştür.72 Fakat bu konudabaşkaları, onlara muhalefet etmiştir. Bu tür örtülerden, yerde çiğnenip basılan-larında sakınca yoktur diyerek bunların dışında kalanları mekruh saymışlardır.Buna başka deliller de eklenebilecektir.73Sûretlerin mahiyetleri konusunda da tartışmalar meydana gelmiştir. Bazıla-rına göre bunun kapsamı, canlı cansız her şeyin sûretten sayıldığı şeklindedir.Bunun sebebi bu husustaki rivayetin müphem gelmiş olmasıdır. Bunun delili iseMesrûk’tan gelen anlatımdır. Mesrûk, Abdullah ibn Mes’ûd’dan rivâyet ettiğinegöre Hz. Peygamber şu şekilde buyurmuştur: ‘Kıyâmet günü azapları en şiddetliolanlar, sûret yapanlardır.’74 Bu düşünceye muhalefet edenler, bunların cansızları-nın sûretini yapmakta sakınca görmeyenlerdir. Sûretinin yapılması yasaklanmışolanlar canlı varlık olan yani ruh taşıyan varlıkların resmi veya heykelidir.75 Bu-nun delili olarak İbn Abbâs’tan nakledilen rivayeti göstermişlerdir. Saîd b. Ebî’l-hasen anlatmaktadır: İbn Abbâs’ın yanındadır. Ona bir adam gelerek: “Ey İbnAbbâs! Benim geçimim, elimin yaptıklarına bağlıdır ve bu sûretleri yapıyorum,”der. İbn Abbâs ona şu cevabı verir: “Ben sana ancak Rasûlullah’tan işittiğimi ak-taracağım: ‘Kim bir sûret yapacak olursa Allah da kıyamet gününde ona o sûreterûh üfleyinceye kadar –ebediyyen ona rûh üfleyemeyecektir- azâb edecektir.76’”
69 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, VII, 64.70 Mâlik, Muvatta’, III, 421.71 Mâlik, Muvatta’, III, 421; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, VII, 63; Heyet, İlmihâl, İSAM, II, 101.72 Tahâvî, Şerhu Meâni’l-Âsâr, VII, 57.73 Tahâvî, Şerhu Meâni’l-Âsâr, VII, 58.74 Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1670; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadis no: 6796, VII, 64. Başka birhadiste Hz. Peygamberin, sûret yapanlara lanet ettiğini anlatmaktadır. Bkz. Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr,Hadis no: 6797, VII, 65; Nâsıf, Tac, II, 193-194-195.75 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, VII, 65.76 Müslim, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1670-1671; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadis no: 6798, VII, 65.
İstihsân Açısından Resim ve Heykel | 521 Saîd olayı anlatmaya devam eder: Adam çok şiddetli kızdı, köpürdü, yüzü sarar-dı. İbn Abbâs, bunun üzerine; “Vay senin haline! Mutlaka sûret yapacaksan, ağaçresimleri yap, ruh taşımayan her bir şeyin resmini yap,” demiştir.77 Müslim’de ge-çen rivayette şunlar kaydedilir; ‘Her musavvir cehennemdedir. Musavvirin, tasvirettiği her sûrete kıyamet gününde Allah, ona hayat verir. O canlandırılan sûret decehennemde kendini yapana azap eder. Eğer sanatına devam etmek zorunda isenağaç resmi veya canlı olmayan vücut kısımlarının resmini yap!’78Putperestliğin ortaya çıkışı ile ilgili İbn Abbâs’a ait şu kayıt dikkat çekicidir:Ona göre iyilikleriyle ve kahramanlıklarıyla tanınmış insanların hatırasını yaşat-mak amacıyla heykeller ortaya çıkmıştır.79 Bu görüşü destekleyen başka bir hadisde Ebû Hureyre’den rivâyet edilmiştir. İsâ b. Yûnus bunu Mücâhid’den nakletmiştir.İsâ b. Yûnus, ‘Kûfe’ye geldiğinde babamla birlikte onun yanına gittik. Mücâhid,bize Ebû Hureyre’den, onun şöyle dediğini ifade etti. Hz. Peygamber; “Cebrail banagelerek: Ey Muhammed! Ben dün sana gelmiştim. Ancak evden içeriye giremedim.Çünkü evde bir adamın heykeli (timsâli) vardı. O heykelin kafasının koparılmasınıemret ki bir ağaç şekline dönüşsün.”80 Yine Ebû Hureyre’den yapılan başka bir riva-yette at ibaresi de geçmektedir.81 et-Tâcda Cebrail’in, Hz. Peygambere belli bir saat-te ona geleceğini ve o saatte geldiğinde ise yatağın altında köpek eniği olduğundaneve girmediğinden bahsetmektedir. Hz. Peygamber, Âişe’ye onu çıkartmış Cebrailbu sayede eve girebilmiştir. Hz. Peygamber tarafından Cebrail’e eve girmemesininsebebi sorulmuş o da; evde köpek ve sûret (adam, at sureti) bulunursa meleklerinevlere girmediği şeklinde cevap vermiştir.82 Ebû Hureyre’ye göre, sûret baş demek-tir ve başı olmayan her şeyin sûret olmadığını ifade etmiştir.83 Canlı bir kimseninkafası koparıldıktan sonra hayatta kalamayacaktır.84 Başları kopartılmış timsâller,böylelikle yasaklanan sûret konumundan çıkartılmış olmaktadır.85 Cansız var-lıkların da ruhu olmadığına göre bu aynı zamanda cansız nesnelerin sûretlerinibulundurmada herhangi bir sakınca olmadığına delâlet etmektedir. Yani yasağın kapsamı dışındadır.
77 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 3307, V, 333; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadis no: 6799-6803, VII,66, 67.78 Müslüm, Sahih, Hadis no: 2104, III, 1670; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadîs no: 6800-6801-6802-6803,VII, 66, 67; Nâsıf, Tac, II, 193-194.79 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 21772, XXIXVI, 107.80 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, (Hadis no: 6804), VII, 68.81 Ahmed b. Hanbel, Müsned, Hadis no: 3307, V, 333; Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, Hadîs no: 6805, VII, 6
Üzerinde sûret bulunan elbise veya örtülerin kullanılması an-cak yere serilmeleri şartıyladır. Nakışlar ise bunun dışındadır. Ebû Talha’ya nispetedilen davranış kişisel bir durum sayılabilir. Bunun nedeni ise, Ebû Talha’ya Hz.Peygamberin bu konudaki bir elbise ya da örtü üzerindeki nakış müstesnâ sözüulaşmamış olmalıdır.86 Üzerinde resim bulunan perde de istisnâ kapsamında de-ğerlendirilebilir. Tahâvî, bu görüşlerin Ebû Hanîfe, Ebû Yûsuf ve Şeybânî’ye aitolduğunu serdetmektedir.87 Kıyamet gününde en şiddetli azabı olacak olanlar, re-simleri yapanlar ve Allah’ın yarattığına benzetmeye çalışanlardır ki bunlar tanrılıközentisi içerisinde Allah’a karşı ortak koşma şeklinde anlaşılmaktadır. Bu düşün-cenin altında yatan temel nedeni tek bir cümle ile ifade edecek olursak resim veheykel yapımına karşı asıl amaç tevhit inancının temel esaslarını korumak, Allah’ınyaratma gücü ve kudretine ortak koşulmasını reddetmektir.Resim ve heykel meselesinde gündeme aldığımız hadislerden yola çıkarak şuşekilde bir değerlendirme yapabiliriz. Hiçbir hadiste resim ve heykel konusundacanlı cansız ayırımı veya yapılan resmin veya heykelin gölgesinin olup olmadığıüzerinde durulmamıştır. Hadislerde dile getirilen esas nokta Allah’ın yaratmasınaortak koşma amacı veya niyetidir. Hadislerde ifade edilen manalar, Kur’ân ayetleriile birlikte değerlendirildiğinde Kur’ân’a göre Yüce Allah, resim veya heykel yapan-ların, kendileri yaratılan olduğu halde niyet ne olursa olsun, bu yapma eylemlerinikabul etmemekte ve yaratma sıfatına meydan okuma olarak kabul etmektedir. Buyaratma işinde kendisine benzemeye çalıştıkları şeklinde anlaşılmaktadır. Cebrail’eait hadislerde hiçbir şekilde yaratma, ruh verme, benzetme ile ilgili herhangi birifade yoktur. Bu hadislerden bir ihtimal daha ortaya çıkmaktadır. İlk zamanlardabu konuda Hz. Peygamberin şiddet göstermesi; şirk devrine, putperestliğe, sûretve heykelleri takdis etme adetinin tatbik edildiği zamana yakın olmasındandır.Tevhit inancı, kişilerde istikrar bulduğu zaman; Hz. Peygamber hacimsiz resim vesûretlere ruhsat vermiştir. Bunun aksi düşünüldüğünde; evinde içinde sûret veyatimsâli bulunan örtü yahut yastığın bulundurulmasına razı olmaz ve elbiseler üze-rine nakşedilen resimleri -ki kâğıt ve duvarlar üzerine yapılan sathî resimlerdebu nevindendi- istisnâ etmemiştir.88 Konunun psikolojik bir uzantısı daha vardır:Resim ve heykelleri hakir görme. Artık hakir görülen bir resimde ululama korkusuyoktur. Hakir görülmeyen resimler hakkında ise nehiy yani yasak hükmü ise kalk-mamıştır.89 Peki bu hakir görme nasıl gerçekleşecektir? Resmin veya sûretin başını, 86 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, VII, 69; Heyet, İlmihâl, II, 101.87 Tahâvî, Şerhu meâni’l-âsâr, VII, 69.88 Karadâvî, İslâm’da Helal ve Haramlar, 118.89 Karadâvî, İslâm’da Helal ve Haramlar, 118-119.
İstihsân Açısından Resim ve Heykel | 523 canlılığını sağlayan bir tarafını bozmak, onu ta‘zimden uzaklaştırır ve önemsizleştirir. Böylece resmi, kerahat hükmünden çıkartarak mubah dairesine sokmuş oluruz. Çünkü Hz. Cebrail eve girmek için sûretlerin başlarının tahrif edilerek canlı-lık özelliğini taşıma kabiliyetini kaybetmesini isteyerek içeri ancak girebileceğinibelirtmiştir. Âişe’ye aynı durumdan dolayı Hz. Peygamber yüzünü buruşturmuş,bunu gören Âişe onu bozarak yastık yapmıştır. Böylece resme veya sûrete ta‘zimolma özelliği hakir görülecek duruma getirilmiş olmaktadır.90 Bu mantığa göre dekilim, yaygı, sergi gibi olan ev eşyalarındaki resimler de üzerlerine basıldığı içinartık o resimler hakir görülmüş olmaktadır. Oysaki resimleri çiğnemiş olmaktan,Allah’ın yarattığının küçümsendiği veya beğenilmediği anlamı da çıkartılabilir.Yani resimlere basmakla Allah’ın yaratma özelliği küçük düşürülmüş de sayılabilir.Ters bir anlayışla meseleye bakarsak bu yorumun tutarlı olmadığı sonucunu da çı-kartabiliriz. Cebrail’in, Hz. Peygamberin evine girmemesinin nedeninin resimlerolduğunu öğrenmiş oluyoruz ama niye bu tutumun içine girdiğini açıklayan birifadeye rastlamamaktayız. Kur’ân, hadisler bir bütün halinde düşünüldüğünde ko-nunun özü; yaratma, ruh üfleme –canlılık verme, canlandırma ve insanın yaratılışıüzerine odaklanmaktadır.