S. 1. Vezirlik kaç kısımdır?

C. 1. İki kısım vezirlik var: Tevdi ve yürütme.
1- Tevdi (Yetki) vezirliği: İmamın, yerine işleri kendi içtihadı la yürütmek üzere yetkilendirdiği vezirdir. Bu vezirde, nesep dışında, imamlığın tüm şartları aranır. Savaş, haraç v.b vekil tutulduğu işlerde yeterli olmalıdır. Tevdide iki şartı barındıran bir lafız gerekir: Genel vekâlet ve naiplik, örneğin der ki: Nai bim olarak tüm yetkiler de seni vekil tuttum veya yetkileri de seni naip edindim. Eğer sana vezirliğimi verdim veya sana vezirliği verdik derse yine yeterli olur. Seni vezir ettiğim şeye veya vezirliğime bak ya da seni vezirliğe getirdik derse kâfi olmaz. Vezir olduğunda imamın yaptığı işleri takip edip, görev lendirildiği işleri yerine getirir. İmam, vezirin iş ve eylemlerini araştırmalıdır, böylece doğru olanları onaylar olmayanları dü zeltir. İmamın yaptığı her şeyi bu vezir de yapar ancak üç şey hariç:
a. Başkasını imamlığa halef tayin etmek
b- Ümmeti imamdan muaf bırakma
C- Vezirin tayin ettiğini azletme
2- Yürütme vezirliği: Bu vezirlikte tüm işler imamın görüşüne göre yürür. Vezir sadece imamla halk arasında bir bağdır ve imamın söylediklerini yerine getirir. Verilen kararları uygular, valilerin tayinini, ordunun ve bekçilerin hazırlanmasını bildirir. Bu vezirde ilim, İslam, hürriyet ve savaş işlerini bilmesi şart değildir.
Bu vezirin şartları: Güvenilir, erkek, doğru sözlü, rüşvet almamak için tamahkār olmaması, zeki, halk arasında oluşan sorunları çözebilir ve heva ehli olmaması gerekir. İki vezir arasında bazı farklar vardır:
Tevdi veziri direk yönetir, halkın şikâyetlerine bakar, valileri tayin eder, kendi başına orduyu yönetir, savaşa karar verir, beytülmal de tasarruf eder. Ancak yürütme veziri bunları yapamaz. Imam iki ve daha fazla yürütme veziri tayin edebilir ancak tevdi vezirliğinde ikisine de genel vekâlet verirse caiz olmaz fakat ikisine ortaklaşa verirse sahih olur. Bu durumda ikisi bir likte vezirdir sadece biri değil, ittifak ettikleri hükümleri uygularlar ancak ihtilaf ettiklerini yapamazlar. Böyle bir durum olduğunda imamın görüşüne kalır. Eğer ikisini ortak etmeyip her birine bir görev verirse, örneğin birisini şark diğerini de garp vilayetlerine vezir tayin ederse veya birisine savaş diğerine haraç vezirligi verirse caiz olur.

S. 2. Kent emirleri nasıl olur?

C. 2. İmam birisini bir gölgeye emir tayin ettiğinde velayeti ya genel veya özel olur. Genel velayet, tüm halka vali tayin edip bilindik işlerine bakmasını emretmesidir. Örneğin der ki: Seni falan bölgeye genel vali ola rak atadım ve buna taalluk eden işlere bakacaksın. Bu atama, imam tarafın dan görevlendirilen özel valin için azil sayılmaz. Vezir tayin edildiğinde bu emir için azil olmaz. Emir orduya bakar, eğitir – imam vermiyorsa – maaşla rini verir. Hüküm verebilir, kadı ve valileri tayin edebilir, araç, sadaka top layıp bunlar için çalışan atayabilir, bunları müstahaklarına dağıtır. Ülkeyi korur, yurdu savunur, dini değişim ve tahriften korur, Allah ve kişisel had leri uygular. Cuma ve cemaate imam olur veya bunun için vekil tutar. Eğer imam görevlendirmişse tevdi veziri onu azledemez, bir bölgeden başka bir bölgeye atayamaz. Vezir imamın isteği üzere tayin etmişse yine bunları ya namaz ancak kendi atamışsa yapabilir.
Özel emirse sadece orduya bakar, halkı yönetir, ülkeyi savunur. Hüküm veremez, haraç ve sadaka toplayamaz, âlimlerin ihtilafından ve jasmin itirazından dolayı içtihada ve tanığa bağlı hadleri uygulayamaz. Eğer had bunlara ihtiyaç duymuyor ve zina haddi gibi Allah’a aitse uygular. Kısas ve iftira haddi gibi insan hakkıysa talebe bağlı olur, kendisinden istenirse o daha evladır, ancak kadıya götürülürse kadı daha evla olur.

Kolay Şafi fıkhı
itisam yayınları