S. 1. Vedia nedir ve rükünleri nelerdir?

C. 1. Vedia sözlükte, emanet bırakılan şeye denir. Istılahta: Koruması için başkasına bırakılan maldır. Rükünleri:
1.Akdi yapanlar (iki taraf): Bunlar mal sahibi ile mali korumak için emanet alan kişidir ve ikisinde de vekâlet ehliyeti olması şarttır.
2. Sıyga: İcap ve kabulden oluşması gerekir, iki taraftan da lafız olması şart değildir, birisinden lafız diğerinden eylem olması yeterlidir.
3. Emanet bırakılan şey: Bunun da iki şartı vardır: birincisi muh terem olması gerekir örneğin domuz veya müzik aletleri ema net bırakmak caiz değildir. İkincisi mülk edinilen bir mal ol malıdır örneğin birkaç buğday tanesi v.b bu tür şeyler emanet olmaz hibe olur. Emanetçinin eli güvenilirdir, dolayısıyla mal, ihmali olmadan telef olursa sorumlu olmaz.

S. 2. Vedia ne zaman tazmin edilir?

C. 2. Az önce geçtiği gibi vedia (emanet şey), emanetçinin elinde gü vendedir, kendi hatası veya korumasında ihmali olmaksızın telef olursa sorumlu olmaz. Aslı olan budur, fakat aşağıdaki hallerde sorumlu olur:
1- Mal sahibinin izni olmaksızın başkasına bırakması halinde: Bu durumda sorumlu olur. Emanet için uygun olmayan birisine bi rakıp telef olursa, mal sahibi ikisinden istediğine ödettirebilir. İkinci emanetçiye tazmin eder ve o da durumdan haberdar de ğilse ödediği meblağı birinci emanetçiden alır. Çünkü ihmali olmayan bir emanetçidir ve sorumlu olmaz. Eğer durumu bilip kendisine emanet verenin mal sahibi olmadığı malın başkasına ait olup izni olmaksızın verildiğinden haberi varsa, ödediğini birinci emanetçiden alamaz, çünkü bu durumda emanetçi değil gaspçı durumuna düşmüş olur.
2- Korumayı bırakması halinde: Emanetçinin görevi vediayı ko rumak olduğunu öğrenmiştik. Eğer korumayı terk eder ve ema net telef olursa tazmin eder. Aşağıdaki durumlarda koruma terk edilmiş olur:
a- Vediayı bir yerden koruma açısından daha zayıf başka bir yere nakletmek, çünkü bu telefe tarizdir. Nakledilen yer – korunak açısından birinci yerle eşit veya daha iyiyse sorumlu olmaz, çünkü bir korunağa razı olan eşiti veya daha iyisine da razı olur. Ancak mal sahibi nakletmekten men eder veya yol teh likeliyse, telef olması halinde sorumlu olur. Çünkü bu, onun hakkında yetkiyi aşma ve ihmaldir.
b- Mali tehlikelerden, telef edecek şeylerden sakınmamak da ko rumayı terk etmek demektir. Çünkü bu tip tehlikeleri mümkün oldukça defetmek, vediayı koruma bağlamında gereklidir. Or neğin vedia verilmiş bir hayvani – emsalinin ölebileceği – bir süre aç ve susuz bırakır ve hayvan telef olursa sorumlu olur. Bu durumda malikin yem ve su vermesini isteyip istemem si ise mühim değildir. Çünkü bu, Allah hakkı için gerekli bir şeydir ve üzerine aldığı koruma görevi de ancak böyle yeri ne gelir. Vedianın korunması için güneşe ve rüzgâra çıkartma veya ilaçlama gereği varsa ve mal sahibi telef edici sebepleri defetmekten men eder mal da telef olursa, sahih görüşe göre emanetçi sorumlu olmaz, çünkü kendisi malının telef olmasına izin vermiştir. Vedia bir hayvansa – sahibi emretse dahi – telef olmasına göz yumması günahkar olmasına sebep olur, çünkü can muhteremdir fakat sorumlu olmaz.
3- Vediayı kullanıp faydalanma halinde: Ne şekilde olursa olsun vediayı kullanıp faydalanması halinde – kullanımdan sonra olsa da – telef olursa sorumlu olur. Çünkü başkasına ait bir mali izinsiz kullanması yetkisini aşmak olur ve bununla vedianın elinde emanet olma hükmü kalkar. Akit yenilenmeden bu huküm geri dönmez ve akit yenilenmeden telef olursa sorumlu olur.
4.Vediayla yolculuğa çıkma halinde: Emanetçi yolculuğa çıkmak zorunda kalırsa vediayı kendisiyle birlikte götüremez. Çünkü vediayı korunakta koruması gerekir, yolculukta da böyle b imkân yoktur. Bu durumda emaneti sahibine iade etmesi ge kir, kendisi yoksa vekiline iade eder. Vekili de yoksa, güvenilir olması halinde hâkime o da olmazsa güvenilir birisine teslim eder. Bu imkânların olmasına rağmen malı kendisiyle yolcu. luğa götürürse sorumlu olur. Vereceği kimse yoksa kendisiy le birlikte götürmekte mazur olur, çünkü kendisiyle götürmesi güvenmediği birisine teslim etmesinden daha ihtiyatlıdır. Bu hükümler yolcu içindi. Ölüm hastalığına düşen veya ölüm ya tağında olan kişi ise, güvenilir birisini bulamazsa emanet için vasiyette bulunur, aksi durumda ölümünden sonra telef olursa sorumlu olur. Çünkü bunları yapmamakla emanetin sahibinin elinden çıkmasına neden olur. Örneğin mirasçı ölenden miras kaldığını iddia edebilir çünkü onun elinde ve havzasında bulu nuyor.
5- Özürsüz vedianın inkâr edilmesi halinde: Mal sahibi malı isteyip emanetçi de kendisine bir emanet verdiğini inkâr eder ve mal telef olursa, inkârdan sonra itiraf etse de tazmin eder. Çün kü inkâr etmekle gasp etmiş olur ve gasip sorumludur. Emanet akdi de inkâr etmekle kalktı ve tekrarlanmadan geri dönmez. Bir özürden dolayı inkâr ederse, bununla emanet akdi kalkmaz vedia elinde emanet kalır dolayısıyla telef olursa sorumlu ol maz. Örneğin bir gaspçı veya zorba zorla sahibinden almanya çalışır ve emanetçi de itiraf ettiği takdirde haksız yere alacakla rind bilir ve bu zaran def etmek için zahiren inkâr ederse so emanet telef olduğu takdirde sorumlu olmaz, çünkü bir inma yoktur.
6- Istendiğinde vermeyi reddetme halinde: Vedianın caiz bir a olduğunu ve mal sahibinin feshedip geri talep etme hakkının bulunduğunu ve bu durumda emanetçinin hemen vermesi ge rektiğini öğrendik. Eğer geri vermekten men olur veya özürsüz ileri bir tarihe ertelerse sorumlu olur. Çünkü başkasının mali ni özürsüz ve rızası olmaksızın tutmakla yetkisini aşmıştır. Bir özürden dolayı vermezse örneğin müsait olmadığı bir zaman istemiş veya verdiği takdirde gaspçıların sahibinden alacağın dan endişe ederse sorumlu olmaz.
7- Vediayı başka bir şeyle karıştırma halinde: Emanetçi vediayi
uygun bir korunakta muhafaza etmeli ve ayrılamayacak şekil de mal veya eşyasıyla karıştırmamalıdır. Eğer karıştırırsa veya kastı olmaksızın kendiliğinden karışırsa sorumlu olur. Çünkü karışmasında ihmalkar davranış ve mal sahibi de karışmama sinı istemiştir. Karıştığı şeyden ayıklanabilirse örneğin vedia dirhem olup dinarlara karışmış veya Türkiye Lirası başka bir para birimiyle karışmışsa sorumlu olmaz, çünkü ayıklanabilir. Buğdayın arpayla karışması gibi ayıklanması zorsa, sorumlu olur. Çünkü ayıklanması zordur ve ayıklanmama hükmüne geçer. Tazmin edilirken, mal misilli ise aynısını verir değilse değerini öder fakat gaspçı gibi, emanet verildiği günden telef gününe kadar olan en yüksek fiyatini tazmin eder ve mal onun mülkü olur.
8- Mal sahibinin şartına muhalefet etmesi halinde: Örneğin belli bir yerde ve belli bir şekilde korumasını ister ve emanetçi de buna muhalefet edip başka bir yer ve şekilde muhafaza eder ve emanet bu değişiklik nedeniyle telef olursa sorumlu olur. Çünkü şarta uymamasından dolayı telef olmuştur. Aynı şekilde bilinen koruma şekline uymazsa yine sorumlu olur. Örneğin bir kilitle kilitlenen sandığa iki kilit vurur ve mal çalınırsa bir gö rüşe göre sorumlu olur çünkü hırsıza malın çok değerli olduğu zannını vermiş olur. Fakat daha doğru olan görüşe göre sorum lu olmaz çünkü bu muhafaza için ihtiyatı arttırmaktır.

S. 3. Vedia akdi nasıl son bulur?

C. 3. Vedia akdi şu dört şeyle biter:
1- Mal sahibinin vediayı geri istemesi akdi sona erdirir.
2- Emanetçi vediayı sahibine iade etmesi de akdi bitirir. Fakat emaneti kabul etmesi vacip olma durumunda mal sahibi iste meden iade etmesi haram, mendup olma durumunda iade etme si ise mekruhtur. Aynı şekilde ikisinden birisinin ölmesiyle de vedia biter çünkü akit ikisinin arasında olmuştur.
3- Taraflardan birisinin delirmesi veya sürekli kendinden geçmesi ya da sefihlikten mal sahibine yahut iflastan emanetçiye haciz gelmesi durumları vedia akdini sona erdirir.
4- Vedia, satış, hibe v.b sebeplerle sahibinin mülkiyetinde çıkarsa akit biter. Vedia Nın bitmesiyle hükmü de kalkar. Akit geri isteme veya iade etme durumları dışında sona ererse, kaybolmuş mal gibi emanetçinin elinde şer’i emanet olarak kalır. Dolayısıyla mümkün olan en kısa zamanda – talep et mezse dahi mal sahibine veya tanırsa velisine iade etmesi gerekir. Burada iadeden kasit, malı veya yerini ilan etmesidir. Eğer mal sahibi veya velisi kayıpsa güvenilir hâkime teslim eder. Bunu yapmakta ihmalkâr davranırsa, vedia bittikten sonra elinde telef olması halinde sorumlu olur.