Paylaş
Şafi mezhebine göre feraiz ( miras)
Question
İslamda miras konusunda merak edilen soru ve cevapları
S. 1. Feraiz nedir?
C. 1. Feraiz sözlükte, ferizanın çoğulu olup gereklilik anlamına gelir. Istilahta ise: Hak sahibi için takdir edilmiş-belirtilmiş hissedir.
S. 2. Kadın ve erkeklerden kimler mirasçı olur?
C. 2. Erkeklerden on kişi mirasçı olur: Oğul, onun oğlu ve aşağısı, baba, dede ve yukarısı, kardeş, kardeşin oğlu ve devamı, amca, uzak da olsa am caoğlu, eş ve azat eden efendi. Kadınlardan ise yedi kişi varis olur: Kız, oğlun kızı, anne, nine, kız kardeş, eş ve azat eden kadın efendi.
S. 3. Eşler, anne baba ve öz evlat kız erkek hangi durumda varislikten düşer?
C. 3. Eşler, anne baba ve öz evlat-kız, erkek – hiçbir durumda varislikten düşmezler.
S. 4. Kimler hiçbir durumda varis olamazlar?
C. 4. Tüm türleriyle kın, müdeber, ümmü veled, mükateb – köle, ka til, mürted (dinden çıkan) ve iki ayrı din mensupları hiçbir durumda varis olmazlar.
S. 5. Hangi erkekler kız kardeşleri olmadan varis olurlar?
C. 5. Amca, amcaoğlu ve kardeş oğlu varis olurken kız kardeşleri olamazlar, bununla birlikte azat eden efendinin kadın asebeleri de varis ola mazlar.
S. 6. Varis olmanın sebepleri nelerdir?
C. 6. Varis olmanın sebepleri, kişinin mirastan pay almasını sağlayan etkenler olup bunlar üçtür:
1.Nesep: Nesep özel bir akrabalıktır, bu sebeple baba, evlat ve bunlann yoluyla ölüye ulaşanlar varis olurlar. Daha sonra bun ların – kadın erkek – sayıları gelecektir.
2.Nikâh: Bu da bilinen akrabalıktır ve bununla eşler birbirininvarisi olurlar.
3. Vela: Efendinin kölesini azat etme nimetinden doğan bir asabe türüdür. Biri bir köleyi azat eder ve sonra kölenin malı oluşursa varislerine kalır, varisleri yoksa onu azat eden kişi ahr o da ölmüşse asabesi varis olur.
Bunlar ittifakla kabul edilen sebeplerdir. Zevil erham (uzak akraba) ve intizamsız beytülmal ise âlimler arasında ihtilaf konusudur.
S. 7. Varisliğin (Varis olmanın) şartları nelerdir?
C. 7. Varis olmanın dört şartı vardır:
1. Mirasçının ölümü kesinleşmeli veya ölü olarak kabul edilmelidir. Ömekneğin annesi hayattayken veya öldükten sonra cina yet sonucu ölü doğup gürra’ gerektiren bebek gibi. Bebeğin ci nayetten önce canlı olduğu ve annesine yapılan cinayet sonucu öldüğü var sayılır ve annesi varisi olup gürrayı alır. Mirasçının ölü kabul edilmesinin ise mahkemenin kaybolan kişinin ölü müne karar vermesi örnek gösterilebilir. 2.Mirasçının ölümünden sonra bir anda olsa varisin hayatta olması gerekir. 3.Varisin nesep veya nikâh ya da vela bağlarından biriyle miras çıya ulaşması gerekir.
4. Varislik yönü tafsilatlı olarak açıklanmalıdır. Bu durum hâkime özeldir dolayısıyla şahidin hâkime bu varistir demesi gibi, mut lak şahitlik kabul edilmez. Varis olduğunu söylediği yönü tafsi latlı olarak açıklaması gerekir, örneğin şahidin, bu ölünün am caoğludur demesi yeterli değildir. Bununla birlikte akrabalık derecelerini ve birleştikleri noktayı da bilmesi gerekir.
S. 8. Varisliğin rūkūnleri nelerdir?
C. 8. Varisliğin üç erkānı vardır:
1. Mirasçı: Başkalarının mirasını hak ettiği ölü kişidir.
2. Varis: Varislerin sebeplerinden birisiyle ölüyle bağı olan kişidir.
3. Miras: Ölünün bıraktığı mal varlığıdır.
S. 9. Varisliği engelleyen şeyler nelerdir?
C. 9. Üç şey varisliği engeller:
1. Kölelik: Köle, hür kişinin varisi olamaz.
2. Din farklılığı: Müslüman ile kâfir arasında varislik olmaz.
3. Cinayet: Katil maktulun malından bir şey alamaz.
S. 10. Hünsa-i müşkil (Erselik) nedir?
C. 10. Hünsa sözlükte, inhinas kelimesinden alınmıştır, ve kivirma anlamına gelir. Veya “hanasa et-ta’amu” (yemek hanas oldu) bu da kadınsılık
yani aşık olup tadı belli olmama manası ndan esinlenerek türetilmiştir. Müşkil ise, şekele, şıkul ve iskele kökünden alınmış olup kanşık belirsiz anlamına gelir.
Istilahta hünsa-i müşkil: Hem erkek hem de kadın organı olan veya ne kadın ne de erkek organına benzemeyen ve idrarın çıktığı bir deliği olan insandır.
Hünsa iki kısımdır: Hünsa-i müşkil (belirsiz erselik), hünsa-i gayri müşkil (açık erselik).
Hünsa-i gayri müşkil: Erkeklik veya kadınlık eğiliminin ağır bastığı ki şidir. Örneğin evlenip çocuğu olursa erkektir veya hamile kalırsa kadındır.
Hünsa-i müşkil: Erkekliği kadınlığından ayırt edilemeyen kişidir. Fikıh alimleri erkeklik veya kadınlığının ağır bastığı bazı göstergeler zikrederler. bunlar ergenlikten sonra da olabilir. Örneğin menisi gelirse erkektir, hayız görürse kadındır. Kadınlara eğilim gösterirse erkektir aksi olursa kadındır. Ancak tıbbın ilerlediği günümüzde birisinin hünsa-i müşkil kalması düşük bir ihtimaldir, up genelde durumu keşfedebiliyor. Ancak hünsa nın müşkil
kaldığını farzedersek örneğin doktorlar bir şey anlayamasalar, bu durumda hünsa-i müşkil olarak kalır.
S. 11. Asabe nedir?
C. 11. Asabe, kişinin baba tarafından akrabalarıdır, baba, oğul, kardeş ve amca gibi.
Kendi başına asabe (asib binefsihi), yalnız kaldığında tüm mirası, başka mirasçılar da varsa kalanını alan kişidir. Başkasıyla asabe (asib bigayrihi), yanlız kaldığında da ancak kendi hissesini alan kişidir: Kızın oğul ile, oğlun kızı oğlun oğluyla ve kız kardeşin kardeşle asabeliği gibi, bu durumda erkek iki kadın ise bir pay alır. Başkası için asabe (asib ligayrihi), ana babadan veya babadan kız kardeşin öz kızla asabeliği gibi, bu durumda kız kardeş kızla birlikte babadan kardeşi hacbedip (men edip) mirasın geri kalanını alır. Kendisi hacbolmaz çünkü asabe olmuş.
S. 12. Kaç kısım asabe vardır?
C. 12. İki kısım asabe vardır: Nesebe ve sebep asabesi. Sebep asabesi: Kadın veya erkek, köleyi azat eden kişidir. Onun asabesi ise, kendi asabe olan ve aralarına kadın girmeyen erkek yakınlarıdır. Nesebe asebeliği ise: Varis olan tüm erkeklerdir, bunlardan sadece eş ve anadan kardeş müstesna dır. Bu ikisi sadece pay sahibidir, asabe olamazlar. Baba, dede, oğul, oğlun oğlu, öz kardeş, babadan kardeş, öz kardeş oğlu, babadan kardeşin oğlu, öz amca, babadan amca, öz amcaoğlu ve babadan amcaoğlu bunların hepsi asabe olurlar. Hepsi asabe olarak varis olurlar ancak baba ve dede gibi ba zıları bazen hisse de alır.
S. 13. Kaç kısım nesep asabesi vardır?
C. 13. Bunlar üç kısımdır: Kendi asabe, başkasıyla asabe ve başkası için asabe.
Kendi asabe: Ölüyle arasında kadın olmayan her erkektir. Bunların ön celik açısından dört cihetleri vardır:
1. Oğulluk ciheti: Bunlar mirasçının, oğlu, oğlunun oğlu ve aşağıya doğru olan neslidir.
Bu konuya (azat etme) fazla dalmayacağım. Çünkü günümüzde örneği olmayı tarihi bir konu oldu ve inasnların çoğu buna ihtiyaç duymamaktadır.
2.Babalık ciheti: Bunlar da mirasçının baba, dede (babanın babası) gibi yukarıya doğru olan nasıllardır.
3. Kardeşlik ciheti: Bunlar ise, ölünün aslının neslidir ve öz kardeş, babadan kardeş, öz kardeş oğlu ve babadan kardeşin oğlu gibi ölüyle aralanına kadın girmeyen kişilerdir.
4.Amcalık ciheti: Bunlar da ölünün dedesinin nesli olup, özamca, babadan amca, öz amcaoğlu ve babadan amcaoğlu gibi
ölüyle aralarına kadın girmeyenlerdir.
Kendi asabe olanların varis olmaları aşağıdaki kurallara dayanır:
. Önceki cihetten birileri olduğu sürece sonraki cihetlerden hiç bir fert – asabe olarak – varis olamaz. Oğul veya oğlun oğlu varsa baba, baba varsa kardeş ve kardeş varsa amca asabe olarak varis olamaz.
. Cihet bir olursa yakın varken uzak varis olamaz. Örneğin baba varken dede, oğul varken oğlun oğlu, kardeş varken kardeşin oğlu, amca varken amcaoğlu varis olamaz. Başka bir deyişle ölüye bir vasıtayla ulaşan kişi, o vasıta mevcutsa varis olamaz.
. Cihet bir olur ve asabeler de eşit derecede olurlarsa ancak ölüy le akraba bağlarının gücü farklıysa, en güçlü bağa sahip olan zayıftan önce olur. Örneğin öz kardeş babadan kardeşin ve öz amca babadan amcanın önüne geçer. Caberi bu kuralları şöyle özetler: Öncelik cihetledir sonra yakınlık daha sonra kuvveti öncelik yap.
. Varisler cihet, derece ve kuvvette bir olurlarsa hepsi de varis olurlar ve mirası eşit paylaşırlar. Örneğin üç oğul veya dört kar taş gibi hepsi de varis olur.
Başkasıyla asabe: Pay sahibi her kadın kendisiyle birlikte kardeşi de varsa onunla asabe olur. Kızla oğul, öz kız kardeşle öz kardeş v.b bu kural dan anne çocukları müstesnadır. Anneden kardeş ne kendi asabe olur ne de kız kardeşini asabe yapabilir. Başkasıyla asabelikte derece ve akraba kuvve tinin bir olması şarttır. Dolayısıyla öz kız kardeş babadan kardeşle birlikte asabe olmaz, çünkü yakınlığı daha güçlüdür. Kız, oğlun oğluyla asabe ol maz, çünkü daha yakındır. Bu derece birliği kuralından oğlun kızıyla oğlun oğlun oğlu müstesnadır. Bunlar bir durumda kendilerinden bir derece üstte olan kızlan – ihtiyaç duydukları halde – asabe yaparlar. Bu durum, ölünün iki kızı varsa oğlun kızı bir şey alamaz, eğer kendilerinden bir derece aşağı erkek varsa – oğlun oğlun oğlu – onunla asabe olur ve mirasın geri kalanını alırlar.
Başkasıyla asaba, üçte iki ve yarım pay sahiplerinin kardeşleriyle münhasırdır, bunlar:
1.Oğulla birlikte kızlar.
2. Oğlun oğluyla birlikte oğlun kızları.
3.Öz kardeşle birlikte öz kız kardeşler.
4.Babadan kardeşle birlikte babadan kız kardeşler.
Başkası için asabe: Bunlar kız veya oğlun kızıyla birlikte öz kız kardeş veya babadan kız kardeştir. Mirasçının iki kızı ve öz veya babadan bir kız kardeşi varsa, iki kız pay olarak mirasın üçte ikisini alır ve kız kardeş de asabe olarak kalan üçte birini alır. Öz veya babadan kız kardeşin, oğlun kızı veya kızlarıyla olan durumu da böyledir.
S. 14. Kimler hacb-i hirman (tamamen mahrum kalma) ile miras tan hacbedilirler?
C. 14. Aşağıdakiler hacb-i hirman ile mirastan mahrum kalırlar.
1. Dede baba ile hacb olur (mirastan mahrum kalır bir şey alamaz).
2. Nine anneyle hacb olur, babaanne babayla da hacb olur.
3. Oğlun kızı oğul ve iki veya daha fazla kızla hacb olur.
4. Oğlun oğlu oğulla hacb olur, alt derecedeki her oğul, kendi üstüyle hacb olur.
5. Kardeşler nasıl olursa olsun oğul ve babayla hacb olurlar. An neden kardeş bu geçenlerle birlikte kız, oğlun kızı ve dedeyle e hacb olur.
6. Kardeşin oğlu kardeş ve kardeşin hacb olduğu her kesle hacb olur.
S. 15. Hacbin kaç kısmı vardır?
C-15: Hacbin iki kısmı vardır: Vasıflarla hacb, şahıslarla hacb.
Vasıflarla hacb: Kendisinde varislik sebebi bulunan birisinde, mirastan
tamamen mahrum bırakacak bir sıfatın bulunmasıdır. Varislikten men eden sifatlara miras engelleri denir ve şunlardır: Kölelik, cinayet ve küfür. Vasıfla hacb olana mahrum denir.
Şahıslarla hacb: Ölüye daha yakın bir şahsın varlığından diğer bir va risin, mirasın tümünden veya bir kısmından mahrum kalmasıdır. Şahıslarla hacb da iki kısımdır: Hacb-i hirman, hacb-i noksan. Hacb-i hirman: Kişiyi mirastan tamamen mahrum bırakmaktır, oğlu oğulla hacb olduğu gibi. oğlun Hacb-i noksan: Kişiyi en çok payından engellemektir. Örneğin kadi nin çocukları olması halinde eşin yarı payından engellenip dörtte bir alması
gibi.
S. 16. Hangi durumlarda dede babadan farklı olur?
C. 16. Dede mirasta aşağıdaki üç halde babadan farklı olur:
1. Ölünün kardeşleri – öz veya babadan, erkek veya kadın – varsa baba onları hacb eder, dede ise mirasa ortak olur.
2. İki ömeri meselede, bu meselelerde baba yerinde dede olsa anne malın üçte birini alır, kalanın üçte birini değil.
3. Baba kendi annesini hacb eder dede etmez. Eğer ölenin babası ve babaannesi varsa baba, annesini mirastan men eder ancak dede etmez, çünkü onunla ölüye ulaşmıyor. Dede de kendi an nesini men eder baba gibi, çünkü oda dede vasıtasıyla ölüye ulaşıyor.
S. 17. Dedenin kardeşlerle mirası nasıl olur?
C. 17. Eğer dede ve kardeşlerle birlikte başka bir pay sahibi yoksa dede için kardeşlerle paylaşmak veya mirasın üçte birini almak hangisi daha iyiy se onu alır. Gelen ilk üç örnekte olduğu gibi. Eğer dede ve kardeşlerle birlikte pay sahibi de varsa, dede ya kardeşlerle paylaşır veya pay sahibinden sonra kalanın üçte birini ya da mirasın altıda birini alır. Hiçbir durumda aluda birden düşmez. Aşağıdaki son dört örnekte olduğu gibi:
Dede
9
Dört 3
Ana Ana
3
Kardes 2
Kardes
2
Kardes 2
Dede
Kardes
Bes 6
1
Dede
Kardes
Kardeş
Alt 3×18
Anne
Dede
3×3
5×3
3 Kardeş 10×3
3
1
367
Yedi
Es
Anne
Dede
Bir | 2
Dede
iki iki | 3
Dede 1
Kardeş 1
Kardeş
1
Kardeş 1
3×6
3×3
3×1
3×1
3 Kardeş 3×1
İlk üç ömekte pay sahibi bulunmuyor. İlk örnekte dede için paylaşım üçte birden daha iyidir. İkincide ikisi de eşittir ve üçüncüde üçte bir daha iyi dir. Diğer dört örnekte pay sahibi var. Dördüncü örnekte dede için paylaşım, kalan üçte bir ve altıda birden daha iyidir. Beşincide hepsi eşittir, altıncıda kalanın üçte biri ve yedincide mirasın altıda biri daha iyidir. Daha önce de dediğimiz gibi dedenin payı her halükarda altıda birin altına düşmez. Eğer sadece altıda bir kalırsa dede alır ve kardeşler düşer, gelen ilk ömekte oldu ğu gibi. Altıda birden daha az kalır veya hiçbir şey kalmazsa, dedeye altıda bir veririz ve mesele avlolur, gelen ikinci ve üçüncü örneklerde olduğu gibi.
Bir 6
Iki kız
Anne
Dede
Iki 13/12
Eş
3
Iki kız 8
Dede 2
Kardeşler 0
Uc 15.12
Eş 3
Iki kız 8
Anne 2
Dede 2
Kardeşler 0
Dede babadan kardeşlerle mukasseme yaparsa, bunlar da öz kardeşler gibi – öz kardeşler onları hacb etse de- dede üzerinden hesap edilirler. Örnek:
4
1
1
Kardeşler 0
İki 4
Kadın
Dede
Bir 3
Dede
1
Öz kardeş 2
Babadan kardeş 0
1 1
1
Oz kardeş 2
Babadan kardeş 0
Birinci ömekte pay sahibi yok, dede ya üçte bir alır ya da kardeşlerle mukasseme yapar ve her iki durumda da bir sehmi var. İkinci örnekte pay sahibi var, dede ya kalanın üçte birini alır veya kardeşlerle mukasseme ya par ve iki durumda da bir paya sahip olur.
S. 18. Kaç tane lakaplı mesele vardır?
C. 18. Lakaplı meseleler çoktur bunlardan bazıları şunlardır:
Müştereken veya Yevmiye ya da Haceriye: Kadın ölüp eşi, annesi, anne den kardeşleri ve bir öz kardeş veya daha fazla varisi olursa, tüm kardeşleri anneden sayar ve üçte biri onlara eşit olarak paylaştırırız. Çünkü mirasın ya risi olan eşin payını, altıda biri olan annenin payını ve üçte bir olan anneden kardeşlerin payını verdiğimizde öz kardeşlere bir şey kalmaz, ondan dolayı üçte birini bölüşmeleri gerekir. Denilir ki: Öz kardeşler kendilerini mirastan mahrum bırakanlara demişler: varsayın ki babamız denizde bir taştır, anne miz de bir değil mi?
Bunun örneği:
6/3
(1/2) Eş 3
(1/6) Anne 1
(1/3) Anneden kardeşler
Öz kardeşler
Ekderiye:
munda oldugu ve asabe yaptığı malumdur. Kız kardeş dedeyle sadece bu meselede pay sahibidir: Eş, anne, dede ve öz veya babadan kız kardeş. Eşin payı mirasın yarısı, öz kız kardeşin payı yarısı, annenin payı üçte biri ve de denin altıda biridir. Mesele avlolup dokuza çıkar, sonra kız kardeş ve dede nin paylan toplanır ve dört olur. Bunlar ise üç baştır ve üçü avilli meseleyle çarptığımızda yirmi yedi olur. Örmek:
6/9 x 3 = 27
(1/2) eş 3×3 = 9
(1/3) anne 2×3 = 6
(1/6) dede 1
8
= 12
x 3
(1/2) öz kız kardeş 3
Garrâ:
Bu mesele eş, anne ve üç farklı kız kardeşten oluşur. Mesenin aslı al indir ve avlolup dokuza çıkar. Eş yarısını, anne altıda birini, öz kız kardeş yarısını, babadan kız kardeş altıda birini (üçte ikinin kalanı) ve anneden kız kardeş altıda birini alır.
6/9
(1/2) eş 3
(1/6) anne 1
(1/2) öz kız kardeş 3 (1/6) babadan kız kardeş 1
(1/6) anneden kız kardeş 1
Garâvân:
Bu meselede de ebeveyn ve eşlerden biri bulunur. Meselenin bu isimle isimlendirilmesinin sebebi ise, anne-sanki kandırılarak – tüm mirasın üçte biri yerine kalan üçte bir verilmiş. Örnek: 4
(1/2) eş 3
(1/6) anne 1
(1/6) baba 2 (kalan)
(1/4) kadın 1
(1/3) anne 1 baba 2 (kalan)
Mübahale: Bu mesele eş, anne ve öz veya babadan kız kardeşten oluşur. Aslı altıdır ancak avl ile sekize çıkar: Eş mirasın yarısı olan üç, anne üçte bir olan iki ve öz kız kardeş de yarısı olan üç alır. Böyle isimlendirilmesinin sebebi ise İslam’da ilk avl olan mesele olduğu içindir. İbni Abbas’tan avli ret ediğine dair şu sözü nakledilir: “Kim benimle mübahale (lanetleşme – restleşme) yapmak isterse yaparım.” Örnek:
6/8
(1/2) es 3
(1/3) anne 2
(1/2) öz veya babadan kız kardeş 3
Muâyât: Deniliyor ki bir kişi ölmüş ve geride dört varis bırakmış, biri mirasın üçte birini, ikincisi kalan üçte birini, üçüncüsü ondan kalanın üçte birini ve dördüncüsü de kalanı almış. Bunlar eş, anne, öz kız kardeş ve dededir. Meselenin aslı altı olup avl ile dokuza çıkar, dede ve kız kardeşin payları toplanıp dört olur. İkisi (erkeğin payı kadının iki katıdır kuralınca) üç baş sayılırlar, üçü avlolmuş meselenin aslıyla çarptık ve yirmi yedi oldu. Eş 27’nin üçte biri olan dokuz, anne kalanın üçte biri olan altı, kız kardeş kalanın kalanı olan dört ve dede de kalanı alır. Örnek:
6/9 x 3 = 27
Eş 3×3 = 9
Anne 2×3 = 6
Öz kız kardeş 3 x3 = 12
Dede 1 4
Büyük Dinariye: Bu mesele anne, kadın, iki kız, babadan kız kardeş ve 12 babadan kardeşten oluşur. Bunlar 600 dinar miras bırakmış bir adamın varisleridir ve kız kardeşe bir dinar kalır. Örnek:
24 x 25 = 600
Kadın 3 x 25 = 75
Anne 4 x 25 = 100
İki kız 16 x 25 = 400 Babada 12 kardeş
Babadan kız kardeş
1 x 25 = 25
8
Meselenin aslı 24’tür, kadın sekizde bir olan üç, anne altıda bir olan dört, iki kız üçte iki olan on altı alır ve kalan bir payı da babadan kardeşler alır. Bunlar 25 baş sayılırlar ve sayılarını meselinin asli 24’le çarptık; kız kardeş bir pay, her bir kardeş de iki pay alır. Imtihan meselesi: Bu mesele dört gruptan oluşur, her grup on kişiden daha az kişiden oluşmaktadır, meseleleri ancak otuz binin üzerinde sağlanır.
24 x 1260 = 30340
4 kadın 3 x 1260 = 3780
5 kız 16 x 1260 = 20 160
7 nine 4 x 1260 = 5040
9
kardeş 1 x 1260 = 1260
Bunlar dört kadın, beş kız, yedi nine ve dokuz öz veya babadan kardeş. Her grubun sayısı diğeriyle mubayındır (bağdaşmıyor), çıkanı meselenin aslıyla çarpıyoruz.
Memuniye: Bu isimle isimlendirilmesini nedeni ise; Abbasi Halifesi Memun, Yahya bin Ektem’i kadılık görevine getirmek isterken ona sorar: Ebeveyn ve 2 kız meselesinde miras taksim edilmeden kızlardan biri ölürse nasıl yaparsın? Yahya der ki: birinci ölü erkek mi kadın mı? Memun, tafsi lati bilirsen cevabı da bilirsin, diye karşılık verir. Örnek:
6 18 54
(1/6) anne 1 (1/6) nine 3 12
(1/6) baba 1 (1/6) dede 10 19
Kız 2 öz kız kardeş 5 23
Kız 2
kız kardeş
16 4 12
anne 1 nine 1 3
baba 1 fasit dede 2
kız 2 öz kız kardeş 3 7
kız 2 kız kardeş … ..
Yukarıdaki meselenin birincisinde 2 kızın paylarıyla 18 arasında muva fakat var, payı on sekizin yarısı olan dokuzla çarptık ve netice 54 çıktı. Dede öz kız kardeşi asabe yaptığı için 15’in üçte ikisi olan 10’u aldı, kız kardeş de 15’in üçte biri olan beşi almış oldu. Birinci örnekte dede varistir çünkü ölünün baba tarafından dedesidir. İkinci örnekte ise varis değildir çünkü ölünün annesinin babasıdır.
S. 19. Hesaplama nasıl yapılır?
C. 19. Burada hesaptan kasit meseleyi oluşturup sağlamaktır. Yani me selena aslı ve sağlanmasının açıklanmasidır. Örneğin bir kadın olur, eşi ve iki oğlu kalırsa, meselenin aslı dört olup sekizden sağlanır. Çünkü eş dörtte birini aldığında üç kalır bu da iki oğlana paylaştırılamaz. Dört ikiyle çarp! lır, eş sekizden iki, oğlanlar da her birine üç olmak üzere altı alırlar. Çünkü mirasta netice tam sayı olmalıdır.
Mirasta ittifakla kabul edilen sayılar yedidir: Bunlardan dördünde -2, 3,4,8 – asla avl olmaz, üçü – 6, 12, 24 ise bazen avl olur. Avlın ömeği:
6/7 12/15
(1/2) es (2/3) 2 öz kız kardes 6
3
24/27
(1/8) kadın 3
(2/3) 2 kız 4
(1/6) anne 4
(1/6) baba 16
S. 20. Sayılar arasındaki münasebetler nelerdir?
C. 20. Sayılar arasında dört tür alaka vardır:
Temasül: Eşitlik (eşit sayılar), örnek: 5,5-6, 6. Meselenin aslını belir lemek için bunlardan birisi seçilir.
Tedahül: Bir sayı diğerinin iki veya daha fazla katı olmasıdır (kat sayılar), örnek: 5101030 Bu durumda en büyük sayı alınır.
Tevafuk: Iki sayının üçüncü bir sayıya eşit bölümüdür (ortak bölene sa hip sayılar), örnek: 6, 8 – 4, 6. Bu durumda da birisinin yansı diğer sayının tamamına çarpılır ve meselenin aslı ondan sağlanır.
(1/4) eş
(2/3) 2 kız
(1/6) anne
(1/6) baba
3
8
2
2
Tebayün: Sayılar arasında yukarıdaki hiçbir alakanın olmamasıdır (bağıntısız sayılar), örnek: 5, 6- 3, 7. Bu halde ise bir sayının tümü diğerinin tümüne çarpılır ve çıkan sonuç meselenin aslı olur.
Tevafuk, meselenin aslı, varis sayısı (ruus) ve payların açıklaması:
(meselenin aslı)
6
5 (varis sayısı) kardeş
(1/6) 2 (varis sayısı) nine 1 paylar
Örneğin dört ile altının ortak böleni ikidir ve ikisi muvafik sayılardır.
S. 21. Meselede kesir olursa (paylar varis sayısına paylaşmazsa) dağılım nasıl yapılır?
C. 21. Kesir oluşumu ve çözümleri:
Bir grupta kesir oluşursa, pay ve varis sayısına bakılır:
1. Paylarla varis sayısı arasında tevafuk veya tedahül varsa:
Varis sayısının yarısı meselenin tümüyle çarpılır. Örnek:
3 x 3 = 9
(1/6) anne 1×3 = 3
6 amca
2 x 3 = 6
2. Paylar ile varis sayısı arasında tebayün varsa:
Sayı meselenin aslıyla çarpılır. Örnek:
3x 3 = 9
(1/3) anne 1 x 3 = 3
3 amca 2 x 3 = 6
1.İki grup arasında kesir olursa, iki grubun da varis sayısına bakılır:
2.İki grubun varis sayısı arasında tedahül varsa, en büyük sayı meselenin aslıyla çarpılır.
Tevafuk varsa, birinin yarısı diğerinin tümüne çarpılır çıkan sayı meselenin aslıyla çarpılır.
3. Tebyün varsa, iki sayı birbiriyle çarpılır ve çıkan sonuç mese lenin aslına çarpılır. Örnekler:
Tedahül örneği:
4 x 4 = 16
(1/4) 2 kadın 1 x 4 = 4
3 amca 3 x 4 = 16
Tevafuk örneği:
6 x 12 = 72
(1/6) 4 nine 1 x 12 = 12
6 amca 5 x 12 = 60
Tebayün örneği:
6 x 12 = 72
(1/6) 3 nine 1 x 12 = 12
4 amca 5 x 12 = 60
Üç veya daha fazla grupta kesir olursa, bir ile ikinci gruba bakarız ara larındaki bağıntiya göre çıkan neticeyle üçüncü gruba bakarız. Örnek:
6 x 5 = 30
(1/6) 5 nine 1 x 5 = 5
(1/3) 5 anneden kardeş 2 x 5 = 10
5 amca 3 x 5 = 15
S. 22. Münakehat nedir? sözlükte, izale ve nakletme demektir.
C. 22. Nesih Feraiz istılahında: İkinci ölünün mirasını varislerine dağıtmakla izale etmek veya onlara nakletmek demektir. Örnek olarak birinci ölünün mirası taksim edilmeden varislerden biri veya birkaçının ölmesi gibi. Bu meseleye münakehat denilmesinin sebebi ise, birinci mirasın izale olması veya mal bir varisten başka bir varise geçtiğinden dolayıdır.
Münakehat üç durumda olur
1. Ikinci meselenin aslı ikinci ölünün payıyla eşit olur: İkinci ölünün mirasını hemen varislerine dagitırız. Bu durumda birinci meselenin sağlandığı sayı ikinci meselenin de aslı olur.
Eş 3
Anne 2
Amca 1
Baba 2
Anne 1
2
1 1
2
1
Ikinci meselenin aslı ikinci ölünün payıyla tevafuk veya tedahül olur. Bu durumda ikinci meselenin yarısı birinci meselenin aslıyla çarpılır. Bunun toplamından elde edilen sayı ikinci meselenin aslı olur. Hem birinci hem de ikinci meselede payı olan varsa iki payı da
bir araya toplanır. Örnek:Tevafuk örneği:
54
5
6
Anne 3
Oğul 10
Kız 5
Oğul 2
Oğul 2
Kız 1
1.
3
6/18
nine 1
kız ..
14
…
15
10
10
5
İkinci ölünün payı dağıtıldıktan sonra, payıyla meselenin aslı arasında tebayün varsa, çözüm üç şekilde olur:
2.
Münakehat üç durumda olur
1. Ikinci meselenin aslı ikinci ölünün payıyla eşit olur: İkinci öla-
nün mirasını hemen varislerine dagitırız. Bu durumda birinci
meselenin sağlandığı sayı ikinci meselenin de aslı olur.
3
375
6
Eş 3
Anne 2
Amca 1
Baba 2
Anne 1
2
1 1
2
1
Ikinci meselenin aslı ikinci ölünün payıyla tevafuk veya tedahül olur. Bu durumda ikinci meselenin yarısı birinci meselenin aslıyla çarpılır. Bunun toplamından elde edilen sayı ikinci meselenin aslı olur. Hem birinci hem de ikinci meselede payı olan varsa iki payı da
bir araya toplanır. Örnek:
Tevafuk örneği:
54
5
6
Anne 3
Oğul 10
Kız 5
Oğul 2
Oğul 2
Kız 1
1.
3
6/18
nine 1
kız ..
14
…
15
10
10
5
İkinci ölünün payı dağıtıldıktan sonra, payıyla meselenin aslı arasında tebayün varsa, çözüm üç şekilde olur:
6/4
(1/6) anne 1
(1/2) kız 3
1.
Pay sahipleriyle birlikte eşlerden biri de var:
a- Pay sahiplerinden sadece bir sınıf var. Bu durumda pay sahibi eşlerden sonra kalanı alır, örneğin adam ölür ve kızı ile eşi ka hırsa.
8
(1/8) in 1
(1/2) kız kalan alır
b- Pay sahiplerinden iki sınıf olur:
1- Eşler için bir mesele oluşturulur.
2- Pay sahipleri için paylarının toplamından oluşan ayrı bir mese le oluşturulur:
a- Eş meslesi pay sahiplerinin pay toplamıyla çarpılır.
b- Pay sahibinin payı, eşlerin hissesinden kalanla çarpılır.
Meselenin sağlanması – eş payı – eş hissesinden kalan. Örneğin adam ölüp eşi, annesi ve kızı kalırsa
4×4
(1/4) kadın 1 x 4 eş dışında pay sahiplerinin pay toplamı
(1/6) anne 1 x 3
(1/2) kız 3 x 3 mesele sağlaması – eş hissesi = 4-1 = 3.
S. 24. Hamile ve hünsanın-erseliğin bulunduğu mesele nasıl çözülür ve varislere hisseleri nasıl dağıtılır?
C. 24. Meselelerin çözümü aşağıdaki gibi olur:
1- Bebeğin erkek olduğu varsayılarak mesele çözülür.
2- Bebeğin kız olduğu varsayılarak mesele çözülür.
3- Erkeklik ve kızlık toplamı göz önünde bulundurulur (geçen ku rallara göre).
4- Toplamın neticesi, erkeklik meselesinin sağlamasıyla bölünür,
bölümden çıkan sonuç erkeklik meselesinin payıyla çarpılır,
buradan çıkan toplam erkeklik hissesi kabul edilir.
5- Toplamın sonucu kadınlık meselesinin sağlamasına bölünür, buradan elde edilen sonuç meselenin payıyla çarpılır ve çıkan netice toplamı kadınlık payı olur.
Dağılım şekli:
1- Hissesi etkilenmeyen ve değişmeyen her durumda – bebek er kek veya kız – payını alır.
2- Hissesi etkilenen kişi toplamdan en az payı alır.
3- Hisseleri değişmeyenlerin paylarını değişenlerin paylarıyla toplanır.
4- Üçüncü adımdaki sonuçtan toplamın sağladığı rakamı çıkarınız
ve bundan çıkan sonuç mevkuf olur.
5- Hamlin (karındaki bebek) erkek veya kız olduğu anlaşıldığında mevkuf sonuç, toplamdaki erkeklik payına göre – eğer cenin erkekse – taksim edilir. Taksimin toplamdaki erkeklik payıyla mutabık olması gerekir. Kadınlık payının dağılımı da bu açık lamaya göre sağlanır.
5
14
14
7
160
toplam 160
(erkeklik)
5 x4
5 x 7
5x 14
5 x 7
20
56
56
27
379
Erkeklik
40
4- kadın
4 x hamil
4 x oğul
4 x kız
160
40
(kadınlık
20
35
70
35
32
Meselede sümünle (sekizde bir) tevafuk var, birisinin sümününü diğeri nin tümüyle çarpuk sonuç 160 çıktı.
Kadına 20 verilir çünkü burada payı değişmez. Cenine – kız olduğu varsayılarak – 35 verilir, oğlana – hamildeki kardeşi erkek olduğu varsa yayla – 56 verilir, kıza da hamildeki kardeşi erkek varsayımıyla – 27 verilir. Mevkuf olan 21 ise, (56 – 35 = 21) erkek olması halinde hamilin payıdır, eğer kız olursa payı yedi olur ve kalan 14’ü oğlan alır.
S. 24. Mefkud (kaybolan) nedir?
C. 24. Mefkud sözlükte, fekada (f-k-d) kökünden olup yok olma demektir
Istilahta: Memleketinden uzaklaşan, gaipliği uzayan, haber alınamayan durumu meçhul olan ve ölü veya diri olduğu bilinmeyen kişidir.
S. 25. Mirasçılarda mefkud biri varsa mesele nasıl çözülür?
C. 25. Doğmamış bebek mirasında uygulanan adımlar burada da uygu lanır. Ancak kadınlık erkeklik açısından değil, hayat memat açısından ba kılır. Biri ölür ve varislerinden biri Mefkud ise, iki mesele düzenleriz: Biri ölümü diğeri hayatı baz alınarak düzenlenir. Sonra iki meseleyi birbirine bağlayan bir bağlam oluşturulur, dağılımda mefkud ölü sayılır, diğer va risler açısından ise hayatta kabul edilir. Şüpheli pay, durum ortaya çıkana kadar mevkuf kalır (durdurulup korunur), örnek:
380
Ölü
Eş
toplam 56
3
4
Babadan 2 kız kardeş
Mefkud (babadan kardeş)
6/7 8
4
2
(ölü)
24
32
(diri)
27
14
14
2
Eşe 24, kız kardeşlere 14, mefkuda ise 18 verilir, babadan kardeşe bir şey verilmez. Mefkudun hayatta olduğu anlaşılırsa, kendisine payı olan 14 verilir, eş de 4 alır. Ancak öldüğü ortaya çıkarsa kalanın hepsini iki kız kardeş alır.
S. 26. Ölünün mirasına taalluk eden haklar nelerdir?
C. 26. Ölünün mirasına, birbirine terettüp eden beş hak taalluk eder:
1- Ölümden önce mirasa taalluk eden borçlar:
Örneğin biri bir şey rehine verip ölürse, mürtehinin (rehine alan) borcu ölünün teçhiz ve kefeni dâhil – her şeye takdim edilir. Aynı şekilde bir kişi satın aldığı şeyi kabzetmeden ve parasını ödemeden ölürse, satıcının hakkı ölünün teçhiz ve kefenlenmesinden daha önceliklidir. Zekât da rehine ve satın alınan mal gibidir, yani kişinin malında zekât farz olup zekâtını ver meden ölürse, teçhiz ve kefen masraflarına takdim edilir.
2- Ölünün teçhizi:
Ölünün teçhizi ve kefenlenmesi diğer borçlardan, vasiyetten ve varis lerin hakkından önce gelir. Çünkü bir insan olarak ölünün hakkına taalluk eden ve onuruyla defnedilmesi açısından zorunlu şeylerdendir. Ölü teçhizi, ölümünden defnedilmesine kadar – israf ve taksiratsız – meşru çerçevede yapılan masraflardır. Küçük çocuk ve eş gibi nafakasını vermek zorunda olduğu kişilerin teçhizi de ölünün teçhizine ilhak edilir. Eşi veya çocuğu kendisinden birkaç dakika önce ölürse – hayattayken nafakalarını ödemek zorunda olduğu gibi – kefen ve teçhiz masrafları da malından karşılanır. Ölü fakir olup teçhiz masraflarını karşılayacak bir mali yoksa, hayattayken nafa kasını ödemek zorunda olan kişi – eş ve çocukta olduğu gibi – bu masrafları da karşılar. Nafakası ödeyen yoksa – veya o da fakirse -beytülmalden öde nir, bu da olmazsa Müslüman zenginler karşılar.
3. Ölünün zimmetine taalluk eden borçlar:
Bu borçlar teçhizden vasiyet varislerin hakkından borçların kefaretler Allah’a haklar masıyla, benzeri arasında yoktur. Ancak haklarından önceliklidir.
4.Malın üçte birinden ödenecek vasiyet:
Bu ödeme borçlardan haklarından yapılır.
5.miras
Terikeye (ölüden miras) taalluk varislere dağıtılır.
S. 27.Miras varisleri nasıl dağıtılır?
C.27.miras, sayı, ölçü ve tartıyla bölünecek değilse açısından şeylerden oluşuyorsa, varisin mirastan dörtte şeklinde edilir. miras değerdeki mallarsa, varisin hissesi, mirasın tümüyle çarpılıp çıkan sonuç mesele sağlamasına bölünerek çıkarılır. Örneğin miras dinar varislerden birisinin meselenin sağlaması aşağıdaki çözülür:
S. 28.Boğulan v. b mirasları olur?
C.28. Bir boğulma veya benzeri olayında birbirilerinin varisi olan hangisi öldüğü bilinmezse, bunlar birbirilerinin varis olamazlar. Malları varislerine kalır. Örneğin kardeş birisinin amcası diğerinin amcası birinci mesele paydan oluşur: Kadın olan amcaya kalır. mesele olur: ikisini gerisi amcaya kalır. Başka örnek olarak adam, birlikte boğulur adamın başka bir ondan kendisinden önce başka eşinden bir varsa, değindiğimiz boğulanlar birbirilerinin varisleri oğluna, kadının olan
Boğulan kardeşlerin masalları ise, altıda biri anneden kardeşlerine, kalanı da
babadan kardeşlerine kalır.
S. 29. Zevil erham kimlere denir?
C. 29. Pay sahibi veya asabe olmayan her akraba zevil ehramdır. Yani verasetleri hakkında icma olup bahsi geçenlerden biri olmayanlardır. Bun lar da dört sınıftır:
1- Ölünün asılları olması açısıyla, ölüye mensup olan akrabaları, ne kadar aşağı gitse de kızların çocukları ve oğlun kızının ço cukları buna örnektir.
2- Ölünün nesilleri olma açısıyla, ölünün onlara mensup olduğu akrabaları, rahmi dede ve nineler buna örnek olur.
3- Ölünün aslına mensup olan yakınları, kız kardeşlerin – kız veya erkek – çocukları, öz veya babadan kardeşlerin kızları ve anneden kardeşlerin çocukları buna örnektir.
4- Ölünün dede ve ninesine mensup olan akrabaları, anneden amca. – öz, babadan, anneden-halalar, dayılar ve teyzeler bu nun örnekleridir.
Bazı âlimlere göre zevil ehram, ancak beytülmal muntazam olmadığı durumfa varis olabilirler.
S. 30. Zevil erham ne zaman ve nasıl varis olurlar?
C. 30. Eşler dışında pay sahibi veya asabe varislerden kimse yoksa ze vil erham mirasçı olurlar.
. Verasetleri hakkında icma olanlardan hiç kimse yoksa, tüm miras zevil ehrama kalır.
. Sadece eşlerden biri varsa, paylarından sonra kalanı zevil ham alır.
. Zevil erhamdan sadece biri varsa tüm mal ona kalır.
. Birden fazla olurlarsa miras şekilleri aşağıdaki gibi olur:
1- Zevil ehramın her biri – anneden dayı, teyze, amca ve hala di şında – ölüye ulaştığı kişi yerine konulur. Yani varis olan vasita kişi zevil erhamı doğuran kabul edilir ve her nesil aslının yerine konulur böylece ölüye ulaşılır. Dayı ve teyzeler anne yerine ko nulurlar, her halükarda kendisine kalan mal onlara kalmış olur. Aynı şekilde anneden amca ve halalar baba yerine konulurlar.
2- Birinci adımdan sonra, her biri yerine geçer ve en güçlü -me sela, ölüye yakınlık derecesine bakmaksızın bir varisle birleşen kişi – takdim edilir. Örneğin kızın kızının kızı ile oğlun oğlun oğlunun kızı birleşirse, ikinci kız mirası alır. Çünkü onunla ölü arasındaki vasıtada varis olmayan yok ancak birinci kız – ölüye daha yakın olsa da – ile ölü arasında varis olmayan başka bir kız var.
3- Mevcut zevil erham eşit konumda iseler, yerlerine geçtikleri varisler olarak kabul edilirler ve miras veya eşlerin payından sonra kalan mal onlara taksim edilir. Mahcub olan varsa bir şey alamaz.
Örneğin adam õlür ve annesinin babası, anneden kız kardeşinin iki kızı, öz kız kardeşinin kızı, babadan kız kardeşinin kızı varsa, taksim aşağıdaki gibi olur: Annenin babası, annenin yerine geldiği için altıda bir, anneden kız kardeşin iki kızı, annelerinin yerine geçtikleri için üçte bir, öz kız kardeşin yerine geçen kızı ve kendi annesinin yerine geçen babadan kız kardeşin kızı da altıda bir alır. Mesele altı olup sekize avl eder. Bu kuraldan (her birinin ölüyle arasındaki varisin yerine geçmesi) aşağıdakiler istisna edilir:
a- Anneden kardeşlerin çocukları, babaları vasıtasıyla aldıklarını – kız er kek ayınmı olmaksızın – eşit bölüşürler. Oysa anneden kardeş veya kız kardeşin varisleri mirası, erkeğe iki kadın bir kaidesince paylaşırlar.
b- Anneden dayı ve teyzeler, anne yoluyla elde ettiklerini, erkeğe iki kadı na bir kaidesince paylaşırlar, eğer yerine geçtiklerinin varisleri olsalar di, anneden kardeş olup mirası eşit paylaşırlardı.
Kolay Şafi fıkhı
itisam yayınları
BENZER KONULAR:
Cevapla