Toprak mahsullerinin zekat oranı

TOPRAK MAHSULLERİNİN ZEKÂTININ ALINMASI

وعن أبي موسى الأشعري ومعاذ رضي الله عنهما أن النبي صلى الله عليه وسلم قال لهما: «لا تأخذا في الصدقة إلا من هذه الأصناف الأربعة: الشعير،

والحنطة، والزبيب، والثمر.» رواه الطبراني، والحاكم.

Ebu Musa el-Es’ari ve Muaz b. Cebel radıyallahu anhümânın naklettiklerine göre Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem onlara
şöyle buyurmuştur: “Zekât olarak sadece şu dört sınıf malı alın: Arpa. buğday, kuru üzüm ve hurma. ”

ول لذاز قطبي والحاكم عن معاني قال: «وأما البناء، والبطيخ، والؤمان،

والقضب، فقد عا عنه رسول الله صلى الله عليه وسلم.« وإسناده ضعيف.

Dârekutni’nin ve Hâkim’in Muâz radıyallahu anhdan naklettiği bir rivayette ise şöyle gelmiştir: “Salatalık, karpuz ve kavun, nar ve şeker kamışını Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem zekâttan muaf tuttu. ”

Hadisten Çıkarılan Hükümler:

Hadis, zikredilen dört sınıf haricinde toprak mahsullerine zekât vacip olmadığına delil gösterilmiştir. Rivayetlerden birinde bu sınıflara darı da eklenmiştir. Yeşillik ve sebzelerde zekâtın olmadığını belirten hadisler de bu hususu teyit etmektedir. Alimler bu meselede o kadar çok ihtilaf etmişlerdir ki görüşleri sekize ulaşmıştır. İbnü’l-Arabi Arıza’da bunları zikretmiş ve Ahkâmü’l-Kur’an’da tartışma konusu yapmıştır. Söz konusu görüşlerin en önemlilerini vermekle yetineceğiz:

1- Hasanü’l-Basri, Sevri, Şa’bî ve diğerlerine göre toprak mahsulleri içinde sadece arpa, buğday, kuru üzüm ve hurmaya zekât gerekir. Onlar hadisin zahiriyle amel etmişler, orada durmuşlar ve bunun “yağmur ve memba suyuyla sulanan..” hadisiyle “Devşirilip toplandığı gün de hak kini (zekâtını) verin.” (En’äm, 6/141) âyetinin umumluğunu tahsis ettiğini söy emişlerdir. Çünkü hadis, değişik yollardan gelen isnatlarının çok olması sebebiyle kuvvet bularak onlara göre bu hususta delil olmaya uygun hale gelmiştir.

2- İmam Mâlik ve İmam Şafii’ye göre zekât sadece ölçülen ve tartılan, azık olarak biriktirilen şeylerde olur. Çünkü hadiste zikredilen şeyler bu sıfatları taşımaktadır ve bundan dolayı onlara benzeyen ürünler de onlara kıyas edilir.

3- Ebu Hanife hazretlerine göre “Üç şeyde insanlar ortaktırlar…” hadisinden ve hakkındaki icmadan dolayı odun, ot ve şeker kamışı hariç topraktan çıkan her şey için zekât vaciptir. Ebu Hanife hazretleri -delaleti kabul edilse bile- hadisi zayıf olması ve senedinde mevcut olan kusur sebe biyle kabul etmemiş, “yağmur ve memba suyuyla sulanan…” hadisi ile “Devşirilip toplandığı gün de hakkını verin.” âyetinin umumluğunu delil göstermiştir.

Hadisin metni ile alakalı olarak Hanefiler’in verdiği cevap şudur: Hadis zekât aslından nefyetmek için söylenmemiştir. Fakat hadis öşür toplayan memurun almış olduğu zekâtı nefyetmek için söylenmiştir. Çünkü öşür me muru aldığı zekâtı devlet hazinesine koyar. Oysa zikredilen ürünler dışındaki yeşillikler gibi besinler böyle yapılması halinde bozulur. Bundan dolayı öşür memurunun bunların zekâtını alması yasaklanmıştır. Bunların zekâtını vermek vacip olup fakirlerin ondan zamanında yararlanması için bu veci bevi zekât veren kişi üstlenir.

İbnü’l-Arabi Árıza’da bu hususa yorum getirerek Ebu Hanife hazretle rinin görüşünü teyit etmiş ve Ahkâmü’l-Kur’an’da şöyle söylemiştir: “Ebu Hanife âyeti bir ayna olarak kullanıp gerçeği görmüş ve şöyle demiştir: Yüce Allah, ister azık ister başka bir yiyecek olsun, bütün besinlerde zekati vacip kılmış ve Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem de umum ifade eden ‘Yağmur ve memba suyuyla sulanan veya suyunu dipten alan mahsullerin zekâtı onda bir, kovayla sulanan mahsullerin zekâtı yirmi de birdir.’ sözüyle bunu açıklamıştır.”

وعن سهل بن أبي حثمة رضي الله عنه قال: «أمرنا رسول الله صلى الله عليه وسلم: إذا خرضتم قځوا ودعوا الثلث، فإن لم تدعوا الثلث فدعوا الربع .» رواه الخمسة إلا ابن ماجه، وصححه ابن حبان، والحاكم.

Sehl b. Ebi Hasme radıyallahu anhın naklettiğine göre Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem onlara şöyle emretmiştir: “Ne kadar zekât çıkacağını tahmin ederek verilecek öşrü tespit ettiğiniz zaman onu alıp öşrün üçte birini mal sahibine bırakın. Üçte birini bırakmazsanız dörtte birini bırakın. “

Hadisten Çıkarılan Hükümler:

1- Tirmizi’nin belirttiğine göre zekât düşen yaş hurma ve üzüm gibi mahsuller olgunlaşmaya başlayınca devlet başkanı bir tespit memuru gön derir. Tespit memuru tahminde bulunarak bir araziden ne kadar kuru üzüm ve kuru hurma hasadı yapılacağını tahmin ederek tespit eder. Sonra da arazi sahiplerine oradan ne kadar öşür alınacağını bildirerek kaydeder. Sonra oradan ayrılır. Meyveler olgunlaşıp hasat olduğu zaman memur ge lip arazi sahiplerinden öşür alır. Yani, yaş üzüm yerine kuru üzüm, yaş hurma yerine kuru hurma alır.

2- Hadiste geçen “Onu alıp öşrün üçte birini mal sahibine bırakın. Üçte birini bırakmazsanız dörtte birini bırakın.” ifadesi, insanların örfle rini gözeten Islam şeriatının güzelliklerinden biridir. Böyle yapmakla İslam onları akrabalarını ve komşularını yedirmeye teşvik etmektedir. Şafiiler ve Hanbeliler bu emri, hurma ve üzüm için alınması gereken zekâtın üçte bir dörtte birinin alınmaması şeklinde yorumlamışlardır.61 Arazi sahibi bu ürünleri kendi eliyle akrabalarına, komşularına ve yakın çevresindeki insanlara versin diye böyle bir uygulama yapılmıştır.

Hanefiler’e ve Malikiler’e göre ise öşrü ayrılmadan önce zekâtı alınacak olan mahsulün üçte biri veya dörtte biri bir kenara ayrılır.62 Tespit memuru zekât alınma esnasında ürün sahiplerinin aleyhine hesap yapılmaması için ürünün üçte biri veya dörtte birinin tahmin yaptıkları mahsulden ayrılmasıni ister. Hz. Ömer tespit memurlarına böyle yapmalarını emrederdi.

وعن عتاب بن أبي رضي الله عنه قال: «أمر رسول الله صلى الله عليه وسلم أن يخرص العنب ما يخرض الخل، وتؤخذ زكاه زبيبا.» رواه الخمسة، وفيه

القطاع.

602- Attâb b. Esid radıyallahu anh şöyle anlatıyor: “Resûlullah sal lallahu aleyhi ve sellem yaş hurmaların öşür tahmini yapıldığı gibi, yaş üzümün de öşür tahmininin yapılmasını ve zekâtının kuru üzüm olarak alınmasını emretti.”

Hadisten Çıkarılan Hükümler:

Hadiste geçen “Resûlullah sallallahu aleyhi ve sellem yaş hurmaların öşür tahmini yapıldığı gibi, yaş üzümün de öşür tahmininin ya pılmasını emretti.” ifadesine göre söz konusu tahmin işinin yapılması vaciptir. Çünkü emir kalıbı vaciplik ifade eder. Bu da yaş üzüm ve hurmada zekâti verilecek olan mahsulün tahmin ve tespitinin yapılmasının vacip olduğunu gösterir.

Mâlikiler’e, Şafiiler’e ve Hanbeliler’e göre böyle yapmak müstehaptır. Sanırız bu hükme varmalarının sebebi hadis hakkında yapılan tenkitlerdir. Aynca, söz konusu tahmin ve tespit işlemi zekâtı ödemeyi kolaylaştırmak ve mal sahiplerine ürünlerinde tasarruf etme kapısını açmak için getirilmiş bir uygulamadır. Çünkü bu tahmin ve tespit sayesinde verilmesi gereken zekâtın vacipliği mahsulün aynından sahibinin zimmetindeki misline intikal etmiş olur.

Hanefiler buna karşı çıkarak mahsul hakkında yapılacak tahmin ve tes pit işleminin caiz olmayacağını söylemişlerdir. Çünkü bu zan ve tahminden ibarettir. Ayrıca böyle bir şeyi yapmak yaş hurmanın kuru hurmayla takas edilmesini haram kılan kesin hadislere aykırıdır. Çünkü bu iki malın birbirine denk olup olmadığında bilinmezlik vardır. Oysa söz konusu denklik böyle bir mübadelede şarttır. Bir diğer delil de Câbir radıyallahu anhın şu hadisidir: “Hz. Peygamber sallallahu aleyhi ve sellem zekât için tahmin yapılmasını yasakladı.” Hanefiler konumuzu teşkil eden hadisin birtakım kusurları olduğunu ifade ederek onu delil kabul etmemişlerdir.

Kaynak Büluğul Meram

BENZER KONULAR:

• Zekat ile ilgili soru ve cevaplar
• Zekat hakkında geniş bilgi, Güncel Sorular
• Zekat ile ilgili sorular ve cevapları
• Zekat dağıtımı konusunda yaşanan sorunlar
• Zekat ile ilgili sorular
• Tümünü görüntüle.