Zann-ı Galip

İslam medeniyetinde bir şeyi tam olarak bilememe, ne olduğuna kesin karar verememe durumu hakkında zan, şek ve vehim kavramları kullanılır. Şek bir şeyi bilme konusunda doğru ve yanlış ihtimallerin eşitliği, vehim ise iki veya daha fazla mümkün durum arasından zayıf kalan ihtimalin doğru sanılıp tercih edilmesidir. Kesin olarak bilinmeyen bir konuda ortaya çıkan ihtimallerden eldeki delillerin gösterdiği, akla yatkın tarafın ağır basması ve bunun tercih edilmesi anlamındaki zan ise genellikle “zann-ı galip” (galibü’z-zan) olarak adlandırılır. Zann-ı galiple elde edilmiş bilgi kesin bilgi değildir, ancak insanın elde edebildiği veriler ve kullandığı doğru metotlar bu bilginin, diğer ihtimallerden daha kuvvetli olduğunu göstermektedir. Zann-ı galip, insan bilgisinin çok geniş bir bölümünü oluşturur. Sadece İslamî ilimler değil, beşerî ve sosyal bilimler başta olmak üzere modern bilimin ürettiği bilgilerin çok büyük bir kısmı İslam medeniyetinde “zann-ı galip” olarak adlandırılan kategorinin altına girmektedir.

İnanç esasları (akait) alanı hakkında zann-ı galiple elde edilmiş bilgiye itibar edilmez. Akait alanı Kur’ân-Kerim’in şüpheye yer bırakmadan bilgi veren âyetleri (muhkem) gibi tamamen kesin bilgiye dayanmalıdır. İbadet, günlük yaşam ve sosyal ilişkiler (amel) alanında ise zann-ı galip geçerli bir bilgi türüdür. Bu alanda hakkında kesin bilgi elde edilemeyen konularda ve problemlerde, eldeki kesin bilgiye ulaştırmayan veriler ve deliller kullanılarak en isabetli (doğruya en yakın olduğu düşünülen) bilgiye dayanılır. Dolayısıyla amel alanında bir şeyi yapmanın dinen gerekli olabilmesi için zann-ı galibin oluşması yeterlidir. Buna göre müçtehit (İslam’ın kaynaklarını kullanarak bilgi üreten) bir meselede bir zann-1 galip oluşturmuşsa, bu bilgisine göre davranmak durumundadır. Müctehit olmayan kişi ise birden fazla müçtehit arasında daha isabetli olduğu hakkında zann-ı galip oluşturduğu müçtehide uyar.

Zann-ı galibin kullanımı daha çok şu durumlarda söz konusudur:
a) Müçtehidin âhad haber (az sayıda kişi tarafından nakledilen ve kesinlik taşımayan bir bağlantı ile Hz. Peygamber’e ulaşan haber) ve kıyas gibi kesin olmayan verileri ve metotları kullanması.
b) Günlük hayatta müslümanın bir şey hakkında kesin bilgiye ulaşamadığı durumlarda kendi kişisel araştırmasına dayanması. Mesela bazı ipuçlarından hareketle kıbleyi tayin etmeye çalışan kişi bir tarafın kıble olduğu yönünde bir zanna ulaşırsa o tarafa yönelerek namaz kılmalıdır.

BENZER KONULAR:

• Zan Ne Demek? Kısaca
• Zan ile ilgili kısa hadisler
• Kuranı kerim’in temel özellikleri madde halinde
• İftira ayeti – İfk hadisesi
• Duanın Edepleri Maddeler Halinde
• Tümünü görüntüle.
• Zan ile ilgili ayetler
• Sadece Müslümanlar mı cennete gidecek?
• Tağut nedir kısaca
• Tümünü görüntüle.